Килбиэннээх ааккынан киэн туттабыт

Советскай Союз Геройа Федор Кузьмич Попов сырдык кэриэһигэр анаммыт хоһооннор, ырыалар.

Ырыа буолбут олох: Советскай Союз Героя Ф.К. Попов кэриэһигэр анаммыт уус – уран айымньылар, ахтыылар, чинчийиилэр/[Хомуйан оҥордулар: П.В. Максимова, Е.А. Архипова, И.И. Корякин; науч.ред. П.В. Максимова]. – Дьокуускай: ХИФУ кинигэ кыһата, 2021.-372 с.

И.Борисов

ГЕРОЙ ДОҔОРБОР

Илбистээх иирээннээх кэмнэргэ

Эн эдэр сааскынан түбэстиҥ,

Эрийсэр, өлөрсөр күннэргэ

Эн эрдээх быһыыны көрдөрдүҥ.

Төрөөбүт советскай хонууттан

Өстөөҕү ыраастыы барбытыҥ,

Бэрт ыраах Баатара сиһиттэн

Днепр аттыгар тиийбитиҥ.

Охсуһуу бу суостаах күнүгэр

Эн сүүрбэ сааскынан кииристиҥ,

Ыттыйбыт хаан өстөөх түөһүгэр

Тобурах буулдьаны кутустуҥ.

Аһаҕас Днепр өрүһү

Бойобуой армия туоруохтаах

Уҥа баар кырдьаҕас биэрэги

Өстөөхтөн ыраастыыр соруктаах.

Бу модун соругу толоро

Эн киһи кыайбатын оҥордуҥ,

Гитлер сэриитин утары

Геройдуу быһыыгын көрдөрдүҥ!

Эппиккин дьиҥнээхтик толордуҥ,

Уот кутаа утары барбытыҥ,

Днепр аттыгар хапсыһан

Өстөөхтүүн өлөрсө турбутуҥ.

Өлүүлээх буомнары тэлэҥҥин

Өлөртөн куттаммат буолбутуҥ,

Өргөстөөх үҥүүнү туттаҥҥын

Өстөөххө утары киирбитиҥ.

Буулдьаны, буомбаны аннынан

Будулҕан быһыыга сылдьарыҥ,

Өстөөххө сүтүгү оҥорон

Өрүүтүн кыайыылаах тахсарыҥ.

Ол онон, биһиги сэриибит

Инники барыытын хааччыйдыҥ,

Өстөөҕү имири охсуубут

Оҥкуллаах буоларын оҥордуҥ.

Өстөөҕү түргэнник кыайыыга

Өрүүтүн инники иһиэхпит,

Өргөһү үрдүктүк тутууга

Үөрэппит кэриэскин ситиэхпит.

Макар Хара

СОВЕТСКАЙ СОЮЗ ГЕРОЙА

Ф.К. ПОПОВ

Быыстала суох арҕаа ааспыттар,

Быыл буолбут саллааттар,

Хайҕалбыт суолунан хаампыттар

Хаан – уруу бырааттар.

Сидьиҥтэн көмүскүөх буолтара

Сир ийэ симэҕин,

Көҥүлгэ тапталын уоттара

Күүрдэрэ сүрэҕин.

Ийэ сир биэбэйдээн ииппитэ

Эдэркээн хотойун,

Инники кэккэҕэ испитэ

Эр – хоһуун ол буойун.

“Эһиэхпит фашисткай сидьиҥи!”-

Эппитэ уордайан.

Кыайыыга көөттө кинини

Кылыһа кылбайан.

Хайҕаллаах сэрииһит килбиэнин

Хаста да дакаастаан,

Туораабыт Днепр киэҥ иэнин

Туйгуннук аан бастаан...

Киниэхэ сирдьиппит биэрбитэ

Геройбут күн аатын.

Улуу киэҥ дойдубут билбитэ

Ол саха саллаатын.

Үйэ – саас тухары өлбөттөр

Өлөрү кыайбыттар,

Күн – чаҕыл ааттарын көмпөттөр

Көй – хара былыттар.

Туойуоҕуҥ дойдубут геройун

Дорҕоонноох ырыаҕа.

Тыһыынча сылларга ол буойун

Тырымныы туруоҕа!

Баал Хабырыыс

АЙХАЛ САХА ГЕРОЙГА

Ыаһыран хараҥа түүн этэ.

Күһүн. Ый быыһа.

Бэл диэтэр Днепр дьэрэлийбэтэ,

Кыыс үчүгэй Днепр.

Ол унаар кыраай ыраас кыыһа

Туохтан соҥуйда?

Эбэтэр хараҥа ый быыһар

Туох санаа тууйда?

Дьэ бу түүн дэбилийэр Днепр

Уоҕа уоһунна.

Туох эрэ дьиктини көһүтэ

Нус бааччы буолла.

Тыый даа! Кини икки кытыла

Дьэ кыынньан турда.

Кытаран, көҕөрөн, сырдаан ылла

Днепр бу уокка.

Уҥа өттө – өһүөннээх фашист

Уотунан ыста.

Хаҥас өттө фашиһы кимэн

Биһиэнэ истэ.

Ол түүн кини улуутуйар ньуурун

Өрө уйгуурдан

Оймоото улуйа, уһуура

Сэнэрээт, буулдьа.

Ол түүн кини икки кытыла

Кыынньа кыргыста.

Днепрбит улуу холкутун ылан

Сыыйылла сытта.

Сарсыарданан туман бөлүөхтэ,

Днепри үллүйэ.

Күдэни саптынан күкээрдэ

Эйгэлээх үөһэ.

Аар – татай, алаатыгар нии,

Ама тыйыс тыын!

Туманынан үллүммүт Днепри

Ким эрэ харбыыр.

Дьэ ити Өлүөнэ оҕото

Өһүөнүн ситэ,

Хахайдыы хааннанан соҕотох,

Өстөөҕөр истэ

Ол иһин дэбилийэр Днепр

Туман суорҕаннаах.

Буойуну киэнигэр кистээн

Уоҕа уоһунна.

Эмискэ уот ситии тардыллан

Өрүс дьиримниир.

Чугаһаата уҥа кытыла

Герой: “Дьэ, бэйи!” – диир

Нэмирийэн туман бөлүөхтэ

Днепри үллүйэ.

Аар – татай, алаатыгар ини

Харса хаан санаа!

Өстөөҕүн өмүрдэн ол киһи

Аста уотун

Днепр өҥө өрүтэ күлүмнүүр

Тимир самыыртан.

Фашистарга соһумар өлүү

Биир бухатыыртан.

Үрэллэн хаалла, этиҥ сааллан,

Өстөөх окуопата.

Сонтон кутаалас уоту аста

Ол ньургун саха.

Элбэҕи даҕаны сиҥнэрдэ

Соҕотох буойун.

Тохтоло суох өрө тибииртэ

Автомат уотун.

Өргөйөн өрөлүүр өстөөҕө

Өстө кыдыллан.

Дьонноро ол кэмҥэ көстөр

Уҥа кытылга.

Үөрэн Днепр арылла халыйда

Дьэ ол сарсыарда.

Албан аат бухатыыр уолаҥҥа,

Айхал сахаҕа!

Иннокентий Сосин

ГЕРОЙ ПОПОВКА

Эйигинниин бииргэ оонньоон

Эниэ отун кэспэтэхпит,

Тоҥуу хаары тоҕо оймоон,

Тыаҕа бултуу тиийбэтэхпит,

Биитэр сэрии кутаатыгар

Бинтиэпкэлээх киирбэтэхпит.

Күнү көрбүт сааспытыгар

Кыайыы күнэ сыдьаайбыта.

Днепр эбэ иэнин туораан,

Дэлбэритэ тэптэрбиккин,

Өһөх хааннаах өстөөх уораан,

Өһүөн күүһүн көрсүбүккүн,

Үстэ өлөн, түөртэ тиллэн

Үтүө дьоруой буолбут ааккын

Сүрэх аайы мэлдьи хатаан,

Суолдьут сулус оҥостобут.

Бүгүн күммүт үөрүүтүгэр

Биһигинниин кыттыһаҕын,

Бүтүн ыһыах түмсүүтүгэр

Бочуоттанан сылдьыһаҕын,

Оҕо сааспыт оонньуутугар

Оһуор үктээн көрсүһэҕин,

Ыкса бааргын таспытыгар,

Ырыабытыгар ылланаҕын.

Иннокентий Сосин

ӨЙДӨБҮННЬҮК

Түөрт уон биир сыл будулҕан

Уотугар охтубут уолан

Туруук таастан чочуллан,

Турар өйдөбүнньүк буолан.

“Күн сирин, халлаан иэнин

Күдэн туман бүрүйбэтин,

Ил – эйэ иһин түмсүҥ!”-

Бар дьонун ыҥырар кини.

Кыайыы кынаттаммыт уол

Кыргыһыыга оҕуннар да,

Килбиэннээх кэрэ суола

Кэриэстэнэн сураҕырда.

Кэлэр эдэр көлүөнэ

Кэккэтин албан аатырда,

Кини хорсун мөссүөнэ

Киирбэт күннүү чаҕылыйда.

Түөрт уон биир сыл будулҕан

Уотугар охтубут уолан

Туруук таастан чочуллан,

Турар өйдөбүнньүк буолан.

Г.Н. Папинскай

СЫҤАҺАЛААХХА

Үрүйэ, алаас үрдүнэн суоллар...

Тиийэн кэллибит өтөх сиргэ.

Бу күнү күүппүтүм өр буолла.

Былыргы дьиэ. Кырдьаҕас сэргэ.

От быыһынан суол эриллэр,-

Ыала да суох буоллар дьон – сэргэ

Сылдьа турара өтө биллэр.

Хайдах эрэ манна сырдык, сэргэх.

Манна барыта миэхэ күндү,

Сүөдэр ороно, боростуой таҥаһа.

Ол үрдүнэн – кини сырдык мөссүөнэ

Сүр номоҕоннук одуулаһар.

Кини бу дьиэ халҕанын сабан,

Тэргэн аартыгы тэлэйэн барбыта.

Өһүөннээх өстөөх буулдьата табан...

Глушец таһыгар уҥуоҕа сытар.

Бу алаас уолун судургу аата

Бүгүн дуорайар Днепр үрдүгэр.

Мин, кини полкатын биир саллаата,

Ыраахтан кэллим Герой сиригэр.

Биһиги, тыыннаахтар, өлбүт хорсуттар

Үтүө ааттарын үрдүктүк тутан,

Үүнэр көлүөнэҕэ суолдьут сулустуу

Үйэттэн үйэҕэ илдьэр иэстээхпит.

Г.Н. Папинскай

ТИЭРЭ ҮРЭХ

Тиэрэ үрэх тиэтэйэ устар.

Тиит мастан тэлгэммит муоста.

Сүөдэр бу манан сүүрэрэ – көтөрө.

Сөрүүн уутугар сөтүөлүү оонньуура.

Үрэҕин үрдүнэн кини, саа сүгэн,

Үгүстүк кэрийэ, чуҥнуу хаамара.

Чайын – хотуур, кыһынын – сүгэ.

Ханнык да үлэ холунан буолара.

Тиэрэ үрэх! Оо, кэрэ даҕаны!

Барыта күндү, санаа хоту.

Бу баардыы көрөбүн ааспыты, быданы:

Тиийэн кэлээрэй кини билигин?..

Аргыс доҕорум, аргыый хаамсыах,

Кытылга киирэн одуулас ууну.

Бу тула көстөрү өйгө хатыах.

Тыаны, сыһыыны, от отууну.

Тиэрэ үрэх, эн кытылгар тураммын

Долгуйа саныыбын доҕорум туһунан.

Мантан арахсан барар ыарахан...

Кутум – сүрүм ыллара охсубут.

Тиэрэ үрэх. Үрдүк мас күргэ.

Уу чуумпу. Ис киирбэх барыта.

Айаным миэнэ – ааһыы, түргэн.

Ол эрэн бу кыраай сүрэхпэр хаалыа.

Иннокентий Эртюков

ПОПОВ УУЛУССАТА

Бу уулусса ып – ыраас, көнө,

Герой олоҕунуу, сырдык,

Самаан сайыммыт күндүл күнэ

Эргиччи көрөрүн курдук.

Бу тротуарга, ити муннукка,

Баҕар, үлэлии, үөрэнэ

Баран иһэн, доҕорбут, бука,

Турбутуҥ буолуо, үөрэн эн.

Саха үгэһэ – ньургун суолун

Күөх чэчиринэн бэлиэтии,

Пионер быраатыҥ таптыыр Суолаҥ

Тиитин манна олоппут дии.

Саллаат саҥа гимнастеркатын

Күөхтүҥү өҥүн саната,

Тиит мотуок солко мутукчатын

Тыалга сапсына хамсатар.

Олоҕу таптыырыҥ, олоххо

Эккинэн – хааҥҥынан иҥниҥ,

Саҥа тутууга, үүнэр күөххэ

Көстөр эн эдэркээн имиҥ:

Ол иһин уулуссаҥ эдэр саас

Дохсун ырыата ньиргиэрдээх,

Кыһыммытын кыйдыыр, күлэр саас

Күннэрэ инникилэрдээх.

Рафаэль Баҕатаайыскай

ГЕРОЙ ФЕДОР ПОПОВКА

Өстөөххүн Днепр тыалыныы

Өһүөннүүр өскһнэн бурайан,

Дьоруо ат туйаҕын тыаһыныы

Дорҕоонноох сураҕын дуорайае,-

Геройбут, Сүөдэрбит,

Дьонноруҥ үөрэбит!

Бүгүҥҥү ыччат дьон түстэрин

Төлкөлөөн охтубут буолаҥҥын,

Бүгүн да кинилэр түөстэрин

Төлөннүү турааччы уолаҥҥын,-

Кырдьык даа, Сүөдэрбит,

Кырдьыбат эдэргин!

Бар дьонуҥ бэйэтин кытары

Бастыҥы баар курдук саныаҕа,

Үөрүүтүн, төлөнүн кытыаран,

Өрүүтүн туруору тардыаҕа.

Чэлгийэр чараҥҥа ыллаһыҥ,

Чэлгиэн күөх кырдалга кылыйсыҥ,

Үрдүөҕүҥ үүнэр мас буолаҥҥын,

Өрүү да эн өлбөт дуолаҥҥын.

Чаҕылҕан саҕыллан ылыыта

Чаҕылхай олоххун санатар-

Этиҥи кытары эргиллэн,

Эрдээхтик ньиргийэ туруоҥ эн!

Р. Атласов

ГЕРОЙ ПОПОВ КЭРИЭҺИГЭР

-Долгуйума, - дии сатыы

Доҕоругар төҥкөйбүт,

Өргө диэри далбаатыы

Өлүөнэни өксөйбүт

Саха отчут уолбутун

Санаан – өйдөөн кэллэххэ,

Сүөдэр. Герой буолбутуҥ

Сүрдээх кэрэ биһиэхэ.

Дириҥ далай долгуннаах

Днепри харбааҥҥын,

Саллаат бэрдэ эн тыыннаах

Саллыбакка туорааҥҥын,

Соҕотоҕун кыргыһан,

Суостаах ыалдьыт буолбутун,

Өстөөх тыынын бысыһан,

Өрө күүрэн турбутуҥ.

Сүдү хорсун быһыыгын,

Сүөдэр, онно көрдөрөн,

Доҕор саллаат дьонноргун

Долуой сөпкө сөхтөрөн,

Автоматыҥ уоһуттан

Ардах курдук куппутуҥ,

Кырынаатыҥ уотунан

Кыа хааннарын тохпутуҥ.

Саалаах сыылан иһэҥҥин

Саныыр этиҥ өтөххүн,

Сталлаахтык киирэҥҥин,

Самнарбытыҥ өстөөххүн,

Фашист үөрэ үүрүллэн

Днепртэн тэйбитэ,

Кыһыл сэрии түмүллэн,

Кыайыы суолун тэлбитэ.

Ийэ дойдуҥ ытык - иэс

Итэҕэлин толорон,

Герой буолуу – улуу чиэс

Килбиэн аатын иҥэрэн,

Сүөдэр, сырдык кэриэһиҥ

Сүтүө суоҕа сүрэхтэн,

Хаһан баҕар эн чиэһиҥ

Хайҕаныаҕа Днепртэн.

Иван Заровняев

ГЕРОЙ ПАМЯТНИГАР

Мин эн памятниккар турабын.

Көрөбүн эр – хорсун мөссүөҥҥүн,

Герой албан ааттаах сулуһун,

Дойдубут буойун, ньургун уолун.

Санаабар, төрөөбүт алааскын,

Мүөт сыттаах күөх хочо үрэххин,

Дьэдьэннээх, отонноох тыаларгын

Эргиччи көрөргө дылыгын.

Эйэҕэс, сайаҕас ыалларгын,

Бар – дьоҥҥун барытын кытары

Эн бүгүн манна баар курдуккун,

Тапталлаах Баатараҥ сиригэр.

Бу дьолго аналлаах олоххо

Сүүрбэччэ эрэ сыл олордуҥ.

Ол эрэн, үйэттэн үйэҕэ

Холобур буолары оҥордуҥ.

Николай Кононов

ГЕРОЙ ПОПОВ КЭРИЭҺИГЭР

Көҕөн кэтиир эн күөлүҥ

Соҕотоҕун сыттаҕа,

Долгунунан мичээрдии

Аргыый аҕай тыыннаҕа.

Ыаллар аайы көрбүтүм

Герой Попов мөссүөнүн:

Кыыстыы ыраас хааннааҕын,

Көрсүө – сэмэй хараҕын.

Сыҥаһалаах сыырыгар

Тоҥхолдьуйар ньургуһун

Уйадыйа көрөбүн

Түүнүн кистээн ытыырын.

Төрөөбүт сириҥ – Баатараҥ

Чиэстиир үтүө эн ааккын,

Билэр Союз, Саха сирэ,

Тыаһыыр – ууһуур Днепр.

Бүгүн пионер этиэҕэ,

Мэктиэ тылы биэриэҕэ:

“Хотой Федор Поповтуу

Охсуһуоҕум геройдуу”.

Үтүө ааккын кириэстии

Үгүс хоһоон суруллар,

Өлбөт – сүппэт ырыа буолан

Сценаҕа дьиэрэһийэр.

Сүөдэр мэлдьи тыыннааххын

Сүрэхтэргэ, санааҕа,

Үйэлэри уҥуордааҥҥын

Өркөн күннүү күлэҕин.

Иван Сысолятин

АЛТАН СЭРГЭНИ АСТЫҤ

Эн, саха үгэһинэн

Сэрэхтээхтик, бигэтик

Хараҥа өрүһүнэн

Харбаан туораан испитиҥ.

Санааҕар ол кэннигэр

Сайылыгыҥ буруота

Уу, бааһына үрдүнэн

Унаарыйан хаалбыта.

Илиҥҥи тыал аҕалара

Ийэҥ алгыс тылларын.

Бүтэй көрө турара

Бүтүн Сахаҥ кыраайа.

Эн этэҥҥэ туоруургун

Эрэнэ кэтэһэрэ

Укратна эбэ хотун

Харах уутун быыһынан.

Элбэх сүрэх өһүөнүн

Эн уҥуор туоратаҥҥын,

Соҕотох бэйэҥ буолбутуҥ.

Сааланан – саадахтанан,

Өстөөҕү самнарсыһан,

Хорсун быһыы, эр сүрэх

Холобура эн буоллуҥ.

Олус, олус кылгастык,

Ол эрээри астыктык,

Олох олорон аастыҥ,

Алтан сэргэни астыҥ.

Лидия Андросова

ДЬОРУОЙ ПОПОВ ТҮМЭЛИГЭР

Сыымахха мыраана иһийэн

Үөһэттэн дойдутун одуулуур,

Сүрэҕэр – быарыгар сөҥөрөн

Кэлбэтэх ыччатын сүтүктүүр...

Аан дойду олоҕун аймаабыт

Адьарай аймаҕын самнара

Төрөөбүт буоруттан аттаммыт

Оҕотун умнубат Баатара

Бу түмэл санатар, ыҥырар:

“Умнумаҥ, бар дьонум, сэриини!

Эйэлээх олохпут туһугар

Кыайыыны аҕалбыт саллааты!

Умнумаҥ, ийэлэр, аҕалар,

Сарсыҥҥы уйгуну уһансар

Умнумаҥ, кыргыттар, уолаттар,

Сир ийэ симэҕэ оҕолор!”

... Санаабар, охтубут буойуттар,

Сорохтор, сэрииттэн кэлбиттэр

Үйэлээх бу тааска суруллан

Биир тэҥҥэ кэккэлээн тураллар...

Эдэркээн, номоҕон бэйэккэҥ

Кэлбити утары көрөҕүн,

Кэм – кэрдии суурайбат мөссүөҥҥүн,

Эн өрүү бу курдук эдэргин.

Эн илииҥ сылааһын иҥэрбит,

Эн туппут, туһаммыт малларыҥ

Кэпсииллэр сырдыкка тардыспыт,

Үрдүккэ ыралаах олоххун.

Саҥарбат туоһулар, кинилэр

Кичэллик хараллан сыталлар,

Кэмчилэр эрээри, күндүлэр,

Көмүскэ тэҥнэнэр кылааттар.

Колхуостаах үлэтин суоттаабыт

Таабылгын уктубут эн суумкаҥ,

Буочаргын түһэрэн хаалларбыт

Суруйбут аҕыйах суругуҥ.

Хотуулаах үлэҕит бэлиэтин

Патефон бэлэххэ ылбыккыт,

Эрийэн, пластинка ыллатан

Үҥкүүлээн эргийбит дьоллооххут...

Сүрэххэр бүөбэйдии сылдьыбыт

Маҥнайгы тапталын таайыыта,

Харааста аһыйар сүрэхпит –

Эн баҕаҥ туолбатах ыарыыта...

Үөрэммит паартаҕар олорон

Үүммүттэр үтүөкэн ыччаттар,

Дойдуну барҕардар баҕаттан

Күргүөмнүк үлэҕэ турбуттар.

Норуоккар анаабыт олоҕуҥ

Сүүһүнэн сүрэххэ салҕанар,

Аатыртыҥ, ааттаттыҥ дойдугун –

Дьоруойу ииппитин иннигэр.

Сындыыстыы сандааран ааспыта

Бу сиргэ чаҕылхай олоҕуҥ,

Өлбөөрбөт уотунан сахпыта

Үйэлэр тухары эн ааккын!

Күннүк Уурастыырап

ЭН КИЛБИЭННЭЭХ ААККЫНАН КИЭН ТУТТАБЫТ

Ⅰ

Бу Баатара үрэҕин

Сулустаах халлаанын анныгар

Мин кэлэммин түүн олордум.

Иилии үүммүт боруулаах

Элгээн долгунун иһиллии,

Эн тускунан санаатым.

Манна бааллар, мин аттыбар,

Эн таптаан улааппыт

Хампалаах хатыҥ мастарыҥ;

Хаһан эрэ үргээн, оонньообут

Хаарыаннаах сибэкки отторуҥ.

Этиҥ уулаах былыкка утуйбут

Итии самыырдаах түүннэригэр,

Саманан ааһаллара эбитэ буолуо

Сааскы хаас үөрдэрэ айманан.

Көтөрдүү – саалана сылдьаҥҥын

Көрөрүҥ эбитэ буолуоҕа,

От – мас оҕуруо симэҕин

Ойуулаах оһуора тиһиллэн,

Оол, үрэх уҥуоргу өттүгэр,

Умайар күөх төлөн түһэрин.

Саманна, мин курдук олорон,

Санаабыттаах буолуоҥ, баҕар,

Саҥардыы уйадыйбыт сүрэххин

Сайа киирэр сандаар кыымнаах

Саха кыыһын хара хараҕын,

Сатаан эппэтэх тапталгын!

Ⅱ

Мин эйиигин билбэт этим,

Эн миигин эмиэ көрбөтөҕүҥ.

Чуумпу кэм дьоллоох турааныгар

Туох буолуон түүлгэ оҕустарбакка,

Эн артыаллаах аҕаҥ алааһыгар,

Үрүҥ күн күлүмүн анныгар,

Үлэлиир – охсуһар буоларыҥ.

Оттон мин, кэнэн бэйэлээх,

Олохпут уотунан кытыастар

Алдьархай бөҕөтө ааҥныырын

Аахайан таайбакка даҕаны,

Үтүө Өлүөнэ биэрэгэр

Үөрүү ырыатын ыллыырым...

Ⅲ

Эйэлээх олохпут айманан,

Эмискэ алдьархай буолбута:

Сидьиҥ фашистар соһумар

Сэриинэн саба түспүттэрэ...

Кырдьыгы көмүскүүр кыахтаах,

Кыайыыны ситиһэр эрэллээх

Кыһыл Аармыйа

Кыргыһыыга турунан,

Өһөгөйдөөх өстөөҕү

Өргөһүнэн көрсүбүтэ...

Коммуна олоҕун уһанар

Хотугу кыраайгын хаалларан,

Ийэ сир көҥүлүн көмүскүү,

Эн эмиэ сэриигэ барбытыҥ.

Бараҥҥын, баараҕай охсуһуу

Балаһа уотугар киирбитиҥ,

Баринов генерал сэриитин

Бастыҥнаах саллаата буолбутуҥ.

Уһун чүөмчүнү чүөмчүлээн,

Киэҥ хардыыны хардыылаан,

Украина кэрэ ньууруттан

Гитлер үөрдэрин үүрбүтүҥ.

Күһүҥҥү тымныы долгуну

Күүстээх күөҥҥүнэн силэйэн,

Улуу Днепр өрүс

Уҥа биэрэгин булбутуҥ.

Өстөөх уотун самнаран,

Өрөгөйдөөх соргуланан,

Тохтоон сыппыт байыастарга

Туоруур суолу ааспытыҥ.

Хотойдуу куттаммат сүрэхтээх

Хоту сир хоодуот хоһууна,

Кыайыыны – хотууну кынаттаан,

Кыһыҥҥы буурҕалыы күүрбүтүҥ.

Ⅳ

Бу Баатара үрэҕиҥ

Сулустаах халлаанын анныгар

Мин кэлэммин түүн олорон

Эн тускунан санаатым.

Модун охсуһуу уотугар

Буруустаах болоттуу күлүмнээн,

Тус бэйэҥ өлбөт үйэлэнниҥ,

Норуоккун биир мутук үрдэттиҥ!

Герой албан аатын ылан,

Ийэ сиргэр, бар дьоҥҥор

Иитиллибит ытык иэскин

Чиэстээхтик төлөөтүҥ.

Бу күн анныгар

Уол оҕо буолуу

Улахан аналын

Туйгуннук толордуҥ.

Ол иһин сахалар,

Оо, бастыҥ ыччаппыат, эн килбиэнээх ааккынан

Киэн туттабын биһиги!

Оҕолор хоһоонноро

Миша Цыпандин

ЭН БАРБЫТЫҤ САХА СИРИТТЭН...

Эн барбытыҥ Саха сириттэн

Ыраах хаан – уруу нуучча сиригэр,

Өркөннөөх сүрэҕин иэйиитинэн,

Эдэркээн уоххунан күүрэҥҥин.

Эн онно тиийэҥҥин көрбүтүҥ

Сэймэхтэммит оҕону, дьахтары,

Күл – көмөр буолбут ийэ сирбитин,

Халыйар кыа хааны.

Эн сүрэххэр өс – саас күүрбүтэ,

Өстөөхтөн абарыы киирбитэ.

Хайаан да ситиһиэх буолбутуҥ,

Ытык андаҕар биэрбитиҥ.

Биэрбит андаҕаргын толорон

Эн, Сүөдэр, кыргыһар этиҥ.

Ийэ дойдуҥ чэһин, көҥүлүн иһин

Өстөөҕү харса суох кыргарыҥ,

Тиийэн кэлбитиҥ, эн, Сүөдэр,

Украина, күннээх чаҕыл Украина,

Сэрииттэн тыйыс көрүҥнэммит

Бырааттыы Украина сиригэр.

Днепр тымныы уутугар,

Бу ким тымныы долгуну

Түөһүнэн силэйэн харбыырый?

Автоматын өрө туппутуй?

Ити биһиги Сүөдэрбит

Уҥуоргу биэрэккэ дьулуһар.

Иһийэн турбут чуумпуну

Пулемет тыаһа аймыыр.

Атаака. Модун ураа ньиргийэр.

Кыргыһыы тус арҕаа барар.

Таня Колесова

Бэдьимэ оскуолата

ОО, СҮӨДЭР УБАЙБЫТ...

Оо, Сүөдэр убайбыт,

Барбытыҥ Эн мантан

Өстөөххүн өһөрө,

Дойдугун көмүскүү.

Эн хорсун быһыыгын

Бар дьонуҥ умнубат.

Эн албан ааккынан

Баатараҥ аатырар.

Катя Жиркова

Балыктаах оскуолата

УМНУЛЛУБАТ СУЛУСТУУ

Ийэ сирбитин иҥнэрэ

Киирбиттэрэ фашистар –

Халыыр – талыыр ааттаахтара,

Хаппытаал урдустара.

Совет сирин дьонноро

Аарыгыран турбуттара.

Турбуттара хара күүстэн

Ийэ сири көмүскүү.

Саха уола хорсун Сүөдэр

Днепр өрүскэ ыстанар.

Туоруур кини уҥуор

Өстөөх уотун самнара.

Герой хорсун өлүүтүнэн

Охтубутуҥ, Эн, Сүөдэр,

Барыбыт дьолбут туһугар

Белоруссия сиригэр.

Билигин Сүөдэр күннэтэ,

Билэбит – маяк кэриэтэ,

Умуллубат сулустуу

Умайаҕыҥ мэлдьитин!

Пантелеймон Тулааһынап

ГЕРОЙ ПОПОВ ТУҺУНАН ЫРЫА

Алексей Попов мелодията

Манна сааскы түүн көҕөн

Алаас чуумпу күөлүгэр

Түһэн ааһар түүнүгэр

Төннүбэтиҥ дии, Сүөдээр.

Аҕаҥ тааһын анныгар

Атахтаһа сыппатыҥ,

Кыргыс хааннаах аартыгар

Кыламаҥҥын симпитиҥ!

Уҥуор долгун оонньуурун

Көрө-көрө күөх иирэ,

Барбыт суолгун одуулуу,

Турар Бэстээх биэрэгэр.

Сайылыгын үрдүнэн

Көтөн ааһар хоҥор хаас,

Күһүн бурдук, от үүнэн

Күүтэр Мэҥэ-Хаҥалас.

Ынах үүрэн, уу баһан,

Ыстаҥалыы оонньуургун

Сыҥаһалаах сыырыгар

Өйдүүр сааскы ньургуһун!

Илья Чаҕылҕан

ГЕРОЙ ТУҺУНАН ЫРЫА

Федот Аргунов мелодията

Днепр тымныы долгуннарын

Туоруур саха уола,

Тула ууга бырдааттанар

Ардах буулдьа суола.

Туораан, фашист окуопатын

Күдэн-таһаан тибэр,

Өстөөх үөрэ куоппатын диэн

Кэрдэр, кимэн киирэр.

Ахта өстөөх пулемета,

Өлүк – кини тула,

Онно аргыый сыылан үөмтэ

Саха туйгун уола.

Днепр тымныы долгуннарын

Кыһыл сэрии туоруур,

Өстөөх үөрүн бу самнаран

Көҥүл суолун солуур.

Арҕаа эмиэ ардах буулдьа

Ахсым уотун ыһар,

Фашист пулеметун былдьаан,

Эдэр буойун ытар.

Днепр арҕаа эҥэригэр

Саха сирин булан,

Илбистээхтик сэриилэһэр

Саха туйгун уола.

Марфа Куличкина

КИЭН ТУТТАН ЫЛЛЫЫБЫТ

Аркадий Алексеев мелодията

Көмүстээх,алмаастаах хотугу кыраайтан,

Саһыллаах, саарбалаах Сахабыт сириттэн,

Төрөөбүт-үөскээбит Баатараҥ сиһиттэн

Барбытыҥ өстөөхтөн дойдугун көмүскүү.

Хос ырыата:

Сүөдэрбит, Геройбут, мохсоҕол буойуммут

Килбиэннээх ааккынан киэн туттан ыллыыбыт.

Саас ахсын чэлгийэр айылҕа сирэмэр,

Хонууга долгуйар сибэкки симэҕэр,

Халлаантан кутуллар күөрэгэй тойугар

Сүрэҕиҥ хас биирдии тэбиитэ иһиллэр.

Эн өлбөт үйэлээх олоҕу олордуҥ,

Мэлдьитин бар дьоҥҥор эн тыыннаах буолуоҕуҥ,

Олоҥхо номоҕор ахтыллан ааһыаҕыҥ,

Уол оҕо, ат-кулун ньургуна дэтиэҕиҥ.

Иван Сысолятин

БААТАРА

Валерий Ноев мелодията

Үрдүк, күөх мырааҥҥа

Үктэнэн турабын,

Үрэҕин урсунун одуулуу.

Аттыбар киэҥ сыһыы,

Айылҕа кэрэтэ

Арыллан, көҕөрө суһумнуур.

Хос ырыата:

Баатара,Баатара,

Төрөөбүт-үөскээбит үрэҕим.

Баатара,Баатара,

Төһөлөөх күндүгүн эн миэхэ!

Косилка ырыата

Курулуур, ыраатар,

Куулаҕа трактор ньиргийэр,

Отчут дьон отуутун

Буруота сыыйыллар,

Музыка, ырыа-көр иһиллэр.

Хос ырыата

Сүөдэри солбуйар,

Сүөдэрдии сүрэхтээх

Сүүһүнэн ыччаттар турдулар,

Бу чэгиэн кырдалтан,

Кынаты үүннэрэн,

Үөрэнэ, үлэлии көтөллөр.

Хос ырыата.

Лидия Андросова

ТЫЫННААХХЫН СҮРЭХХЭ

Лилия Санникова мелодията

Сахаттан бастакы Дьоруойбут,

Норуоккун ааттаппыт Сүөдэрбит,

Төрөөбүт Баатараҥ умнубат

Сыл-хонук ааһарын аахсыбат.

Күөх мыраан угуйар үрдүгэ

Эр санаа дьулуурун иҥэрбит,

Үс үрэх үлүскэн сүүрүгэ

Ол Днепр долгунун өксөппүт.

Уот курбуу аннынан харбааҥҥын,

Өһөхтөөх өрүһү туорааҥҥын

Өстөөҕү умсары баттааҥҥын

Кыайыыга үктэли уурбутуҥ.

Төрөөбүт дойдугар тапталыҥ

Кэнчээри ыччакка салҕанар,

Эн ааккын ааттааннар, нөргүйэн

Оҕолор сибэкки уураллар.

Саас аайы туруйа буолаҥҥын

Алааһыҥ үрдүнэн ааһаҕын,

Ахтылҕан кутуллар хаһыыта

Эҥсиллэр сүрэххэ аһыынан.