"Хоһоон хонуулардаах, ырыа ыллыктардаах"

Тобуруокап П.Н. Хоһооннор. Сэһэн. Кэпсээннэр. Остуоруйа. Пьеса / Бүөтүр Тобуруокап ; [хомуйан оҥордо Д.Ф. \Наумов]. – Дьокуускай :Бичик, 2007. – 144 с. – (Саха суруйааччылара оҕолорго» серия).

Петр Николаевич Тобуруокап

ТУЛА ӨТТҮМ ТУЛА ХААР

Тула өттүм тула хаар,

Чуучугуруур тунал хаар!

Үрүҥ көмүс оһуор тыа

Симэхтэрэ илирдиир,

Кылбачыйар кыым кырыа

Кун уотугар дьиримниир.

Тула өттүм тула хаар,

Чуучугуруур тунал хаар!

Хотоол хонуу сирдэрбэр

Хомурахтар хоммуттар,

Ыарҕа талах кэриилэр

Ыллыктара оспуттар.

Тула өттүм тула хаар,

Чуучугуруур тунал хаар!

Куруппааскы ойуулуур

Кыраһата кылбаарда,

Халыһыйар, дьурулуур

Хайыһарым кыйаарда.

Тула өттүм тула хаар,

Чуучугуруур тунал хаар!

Халысханнаах сыырдарбар

Хайыһарбын салайдым,

Ыраас-кылбаҥ хаардарбар

Ыллыы-туойа дьаарбайдым!

ДОҔОРДОҺУУ ТОЙУГА

Доҕордуу дьоҥҥо

Ыарахан чэпчиир,

Ыраах да чугаһыыр,

Ким хорсун доҕордоох –

Ол дьоллоох!

Доҕордуу дьоҥҥо

Тымныыга – сылаас,

Куйааска – сөрүүн,

Ким үтүө доҕордоох –

Ол дьоллоох!

Доҕордуу дьоҥҥо

Үлэлиир көхтөөх,

Сынньанар көрдөөх,

Ким эрэл доҕордоох –

Ол дьоллоох!

Доҕордуу дьону

Дьон-сэргэ таптыыр,

Ийэ сир хайгыыр,

Ким дьиҥнээх доҕордоох –

Ол дьоллоох!

КҮӨРЭГЭЙДИИН КӨРСҮҺҮҮ

Минньигэс да ырыа

Үөһэттэн кутуллар,

Оо, кэрэ да санаа

Сүрэхпэр уһуктар.

Мин көтүөх курдукпун,

Кынатым ханнаный?

Мин ырыам-тойугум,

Күүрүөххэр хайдаҕый?

Дорообо, күөрэгэй,

Тойуксут чыычааҕым.

Куппахтаа сүрэхпэр

Төлөннүүр ырыаҕын!

Өйдүүгүөн, мин эмиэ

Ыллаһыах буолбутум,

Күндүттэн күндүнү –

Олоҕу туойбутум.

Эн миигин ыҥыртыҥ

Күн күөнүн анныгар,

Аламай сааскыны

Уруйдуур тойуккар.

Мин эдэр сүрэҕим

Ырыаны таптаата,

Эн курдук үрдүккэ

Талаһа сатаата.

САХАМ СИРИН ААТТААТЫЛАР

Аан дойдуну кууһан ааһар

Радио долгуннара

Киһи аймах кулгааҕар

Сахам сирин –

Алмаас сирин

Хайҕаан, сөҕөн ааттаатылар.

Мөлүйүөнүнэн тарҕыы көтөр

Тыллаах кынат хаһыаттар

Бар дьон ааҕар хараҕар

Сахам сирин –

Көмүс сирин

Хайҕаан, сөҕөн суруйдулар.

Мин дойдум киэҥ кэскилин

Көрөр сүдү мунньахха

Ыйар улуу былааҥҥа

Сахам сирин

Барҕа баайын

Хайҕаан, сөҕөн ааттаатылар.

Нуучча, кытай, омук дьоно

Миигин кытта кэпсэтээри

Өртөн билэр доҕор курдук

Сахам сирин –

Төрүт сирбин

Хайҕаан, сөҕөн ааттаатылар.

САХАМ СИРИН ТАПТЫЫБЫН

Кыһын түүҥҥү дьүкээбил

Булчуттарга салюттуур,

Сайын кустук күлүмэ

Отчуттары уруйдуур

Сахам сирин таптыыбын,

Таптыыбын Сахам сирин!

Кыһын халыҥ хомурах

Туундаратын үллүйэр,

Сайын солко будьур от

Алаастарга күөгэйэр

Сахам сирин таптыыбын,

Таптыыбын Сахам сирин!

Кыһын буурҕа тойуга

Олоҥхолоон утутар,

Сайын чыычаах ырыата

Утуппакка угуйар

Сахам сирин таптыыбын,

Таптыыбын Сахам сирин!

Кыһын көмүс мөһүүрэ

Күлүмнэрин уматар,

Сайын дьэргэл сибэкки

Ыһыаҕынан ытыллар

Сахам сирин таптыыбын,

Таптыыбын Сахам сирин!

БАРЫТА САХАЛЫЫ

Сахам сирэ! Сахам сирэ!

Саҥараллар хайгыы, сирэ!

Оттон бу мин Эйигин

Туох да иһин биэрбэппин!

Куттуннар күр көмүһү,

Кунан саҕа көһөҥөнү –

Биэрбэппин! Эн бэйэҕэр

Көмүс өлгөм, дэлэгэй!

Уурдуннар күннүү күлэр,

Күн сиригэр күндү дэнэр

Уот тырымнаах алмааһы –

Оо, биэрбэппин адьаһын!

Ол биһиэхэ – манна, атаас,

Арыт үктээн ааһар таас!

Сахам сирин баайын-дуолун

Ситэн, кыайан аахпат суолуҥ!

Арыылаах нефть алла турар!

Умайар газ тыаһыы тыгар!

Ити – биллэр! Мин итини

Өскүөрүтүн этэбин,

Таптыыбын Саха сирин

Сахалыыта бэрдин иһин!

Манна туох баар барыта

Уратылаах – сахалыы!

Бэл бу көтөр былыта

Мин санаабар сахалыы

Тыал сахалыы кууһурар,

Тыа сахалыы куугунуур!

Күөл сахалыы долгуннурар,

Сахалыы собо оонньуур!

Алаас бары сахалыытын,

Ама, доҕор, ким мэлдьэһиэй,

Күөх кэриитин дыргыл сытын

Сахалыытын атын диэй?!

Ньургуһун сыта – ырыа!

Тэлгэнэр симэх – ырыа!

Ол булгунньах – дьикти ырыа!

Уу сахалыы тыллаах ырыа!

Кыталыкпыт кыҥкыныыта –

Саха кутун ырыата,

Куба үөрүн кылбаҥныыта –

Саха сырдык ырата!

Күөрэгэйбит көрүн-нарын

Ким сахалыы диэбитий –

Кыыс кулгааҕар этэр тылын

Хайа уолан истибэтий?!

Саха сирэ туга бары

Сахалыыттан атын буолбат

Сахалыыттан атыны

Саха сөпсөөн олохсуйбат!

Сандал саастаах күөх сайын

Саха дьонун майгыта,

Тостор тымныы, дьулаан кыһын

Ньургун Боотур тыйыһа.

Саха сирин сахалыытын

Бар дьон бары сэргээтиннэр:

“Атыттартан чыҥха атын!

Тугун бэрдэй!” – дэстиннэр!

КҮНҮ КӨРСӨР ЫРЫА

Дорообо, сандаарар саһарҕа!

Дорообо, чаҕылхай сардаҥа!

Дорообо, дьэрэкээн айылҕа,

Дорообо, сарсыарда!

Эҕэрдэ сиккиэрдээх салгыҥҥа,

Эҕэрдэ үрүмэ долгуҥҥа!

Эҕэрдэ эриэккэс түгэҥҥэ –

Эйиэхэ – бүгүҥҥэ!

Күн уота солотуу былыты

Көтөҕөн саҕахха кыйдаата,

Күөх халлаан урсуна кылбаарда,

Күлүмнүү тунаарда.

Сүрэхпит эрэллээхтик тиҥийдэ,

Иҥиирбит эбии эрчимирдэ,

Санныбыт кынаттаах кэриэтэ,

Санаабыт күүһүрдэ.

Киэҥ туона төрөөбүт сирбитин

Килбиэннээх үлэбит киэргэттин,

Аан Ийэ дойдуга барҕартын,

Албаннаах ааттаатын!

Уруйдан, сандаарар саһарҕа,

Уруйдан, чаҕылхай сардаҥа,

Туругур, дьэрэкээн айылҕа,

Туругур, сарсыарда!

КҮНҮ КӨРСӨР ЫРЫА

Дорообо, сандаарар саһарҕа!

Дорообо, чаҕылхай сардаҥа!

Дорообо, дьэрэкээн айылҕа,

Дорообо, сарсыарда!

Эҕэрдэ сиккиэрдээх салгыҥҥа,

Эҕэрдэ үрүмэ долгуҥҥа!

Эҕэрдэ эриэккэс түгэҥҥэ –

Эйиэхэ – бүгүҥҥэ!

Күн уота солотуу былыты

Көтөҕөн саҕахха кыйдаата,

Күөх халлаан урсуна кылбаарда,

Күлүмнүү тунаарда.

Сүрэхпит эрдээхтикт тиҥийдэ,

Иҥиирбит эбии эрчимирдэ,

Санныбыт кынаттаах кэриэтэ,

Санаабыт күүһүрдэ.

Киэҥ уонна төрөөбүт сирбитин

Килбиэннээх үлэбит киэргэттин,

Аан Ийэ дойдуга барҕатын,

Албаннаах ааттаатын!

Уруйдан, сандаарар саһарҕа,

Уруйдан, чаҕылхай сардаҥа,

Туругур, дьэрэкээн айылҕа,

Туругур, сарсыарда!

ОО, БИЛИЭХПИН БАҔАРДЫМ

Күөрэгэй күөх халлааҥҥа

Туох туһунан ыллыырый?

Сулус туохтан уоттанан

Түүнү быһа сырдыырый?

Оо, билиэхпин баҕардым!

Былыт, уулаах эрээри,

Тоҕо сиргэ түспэтий?

Этиҥ тугу этээри

Наар уордайа тыаһыырый?

Оо, билиэхпин баҕардым!

Тоҕо отон кыһылый,

Тоҕо оҕо кыраный?

Уубут туохтан убаҕас,

Уоһах тоҕо араҕас?

Оо, билиэхпин баҕардым!

Тоҕо киһи санаата

Муҥура суох түргэний?

Сулуска да куйаарга

Көҥүл тиийэн кэлэрий?

Оо, билиэхпин баҕардым!

ОСТУОРУЙА ИСТЭБИТ

Таһырдьа тыал сиксийэр,

Проводтар ыллыыллар...

Киҥинэһэн кэпсэтэллэр

Чугас турар баҕаналар.

Хоспут иһэ хараҥа,

Лаампаны умаппаппыт,

Сып – сымнаҕас дьыбааҥҥа

Үһүөн ыга куустуһабыт.

Эһээбит хаатыҥкатын

Тумсун кистээн бигиибит,

Хамсатын кылап уотун

Куоска гынан кэтиибит.

Остуоруйа аа- дьуо устар...

Таһырдьа чугас баардыы,

Тулаайах кыыс муҥнанар,

Үлүйэн ытыы –ытыы...

Бухатыыр уол көтүтэр

Көмүс кынат атынан,

Быт – бытырдаан үннэрэр

Быччаҕар быт оҕуһунан...

Тоҕус бастаах эриэн үөн

Уот байҕалтан быгыалыыр...

Күҥҥэ өрө күлүмүрдээн,

Аптаах болот бысталыыр...

Алаа Моҥус ыадалыйан,

Алтахтаан ахан иһэр...

Чаачахаан уол албаһыран,

Киэҥ хорооҥҥо кирийэр...

Үүс сонуттан мэнигийээн

Үөт аайы быһан ыйыыр...

...Таһырдьа тыал тигинээн,

Тулаайах кыыс ытыыр, ытыыр...

Ытыыр дуу?...Дьэгэ Бааба

Часкыйара буолаарай?

Ол баҕайы муос тарбаҕа

Кыыс муҥнааҕы харбаарай?

Хараҥаҕа муннук аайы

Туох эрэ хамсыыр курдук,

Ким эрэ күүлэ аанын

Халырдатар оргууйдук.

Өлбөөдүйбүт түннүккэ

Күлүк көстөн ааһар,

Кинигэлээх ыскаап кэннэ

Кими эрэ саһыарар...

Оля кыайан тулуйбата,

Оргууй аҕай турда,

Кнопканы баттаата да,

Хоспут биирдэ сандаарда!

Эһээ туран, мичээрдээтэ,

Куукунаҕа таҕыста...

Тыал сэтэрэн тигинээтэ,

Ыстаабаны кырбаата...

Ракета модела

Чаҕылыйда остуолга...

Тыаһаа – ууһаа, халлаан тыала,

Куттаммаппыт сырдыкка!

ЭҺЭЭ БЫТЫГА

Эһээ, маннык бытыгы

Эн хантан ылбыккыный?

Сиэним сыыһаа! Хас сылы

Олорбуппун бэлиэтээннэр,

Биирдии үрүҥ түү – кылы

Ый, күн эбэн испиттэр.

Эһээ, маҥан баттаҕы

Эн хантан ылбыккыный?

Сиэним уолчаан! Хас хаары

Аһарбыппын ааҕаннар,

Биирдии көмүс хаарчааннары

Үгүс сыллар сыһыарбыттар.

Эһээ, тоҕо эн сүүһүҥ

Кэрдиис суола үгүһүй?

Сиэн көмүһүөм! Хас ыардары,

Хас эрэйи ааспыппын

Хаһанын да умнумаары

Бэлиэтээн хаалларбыппын.

Оттон, эһээ, эн сүүһүҥ

Аахпатах дуу үөрүүгүн?

Үөрүү да син үгүһүн

эн иэдэспэр көрөҕүн, ол онно баар дьураалар

дьол суоллара буолаллар!

КҮНДҮТТЭН КҮНДҮ КЫЛААТ

Төһөлөөх да күн үбүгэр

Тэҥнэммэт ыар сыаналаах

Күндүттэн күндү кылаат

Баар үһү күн сиригэр.

Кинини уот кыайан сиэбэт,

Уу да сатаан тимирпэт,

Киртэн – бөхтөн киртийбэт,

Кэмтэн – дьылтан эргэрбэт.

Ол кылаат – аптаах кылаат,

Уоруйах да булан уорбат,

Ороспуонньук талаабат,

Албастаах да албыннаабат.

Ол кылааккын дьоҥҥо ыһыаҥ-

Уон оччонон элбээн кэлиэ,

Үрүт – үөһэ мунньа сатыаҥ-

Өрүүтүн чэпчээн иһиэ!

Ол кылаатыҥ тыыннааххар

Ханна барыаҥ – батыһыа,

Хаһан туохха наадыйаргар

Толук буолуо, абырыа.

Оннук кылаат хаһаайына

Күүстээхтэн бастыҥ күүстээх,

Быһыйтан чулуу быһый,

Көтүө – наада буоллаҕына.

Оннук кылаат күн анныгар

Суос – соҕотох! Кини аата-

БИЛИИ! Көр кинигэҥ ыскаабыгар

Сытар сир бастыҥ кылаата!

АРАЙ

Күөх хонууга күөлэһийэн

Көрүлүү оонньуу сытан,

Оҕолор эмискэ күөдьүһэн

Оргуйан турдулар, мөккүһэн.

- Арай миэхэ биэрдиннэр

Аҕам аах биир тыһыынчаны,

Ылыам этэ биэстэ эстэр

Сааны уонна моторканы!

- Ылбаккын! – диэтэ Петя,-

Сааһыҥ кыра, саа бобуулаах,,

Моторкаҥ, доҕоор, эмиэ

Аҕа дьоҥҥо аналлаах.

- Оттон мин адьас кистээн

Ойуурга уура сылдьыам.

Уонна ырыых- ыраах күөлгэ тиийэн

Түүнүн эрэ ытыалыам!

- Син биир онно даҕаны

Булчуттар тиийиэхтэрэ,

Арай бултаа, кускун аны

Сиигин дуу бэйэҥ эрэ?!

- Тыһыынча диэн – кырата бэрт!-

Сапсыйан кээстэ Дима,-

Арай миэхэ тубэстин

Кыһыл көмүс соморуокката!

Бачча буоллун! – салгыҥҥа

Төгүрүччу суруйда,-

Чэ, оҕолоор, быһата,

Сылгы төбөтүн саҕа!

- Оччоҕо? – бука бары

Ыйыттылар биир тэҥҥэ.

- Оччоҕо? Оччоҕуна, атастарыам,

Туттуом бары үчүгэйгэ!

- Холобура? – Холобура,

Бу өрүһү быһыттатыам,

Оол – ол үрдүк сонуоктарга

Уу бөҕөнү ыыттарыам!

Баҕар, саҥа оскуоланы

Бу томторго туттарыам,

Баҕар, пионер лааҕырдарын

Отут сиргэ астарыам!-

Бэрт начааска чуумпурдулар.

Онтон эмиэ айдаардылар,

Тобугар туран кэллэ

Звеновод Коля:

- Көмүс буолан! Көмүс диэн

Сир аайыттан дэлэгэй!

Алдан, Яна, Индигир –

Ааҕаҥҥын да сиппэккин!

Арай мин булбут буолуум

Сүүс киилэлээх алмааһы!

Аан дойдуга суох чулуу

Күлүмүрдэс күн тааһын! -:

Бары өндөс гыннылар,

“Оо – дьэ!” – дэһии элбээтэ...

Харахтара чаҕылыһар!

Алмаас көстө күндээрдэ!

- Оннук таас, хата чахчы

Түүн да бүтүн куораты,

Сырал күммүт кэриэтэ,

Сырдатан туруох этэ!

Оннук таас кыһын эмиэ

Тула өттүн ититиэ,

Көстүбэтэх дьикти кэрэ

Сибэккини үүннэриэ!

- Оннук таас Саха сирин

Аан дойдуга аатырдыа,

Союз да аатын – чиэһин

Сир – сир аайы барҕардыа!

- Оҕолоор! Дьэ оччоҕо

Бары бииргэ олорон

Ыйга көтүөх этибит,

Ыйга хаамсыах этибит!

- Оттон, Коля, эн бэйэҥ

Хайыаҥ этэй алмааскын?

Герой буолан, киэбирэн,

Умнарыҥ дуу атастаргын?

- Айдаарымаҥ акаарыны,

Арааһынай ону – маны!

Мин буллум да алмааспын

Вьетнамҥа ыытабын!

Америка хоттордун!

Вьетнамец оҕолору

Бомбалаан сордооботун,

Өлөрбөтүн дьоннорун!

ЧЫЫЧААХ ОҔОТО

(чабырҕах)

Туорах сыыһа тутуурдаах

Тобугуруур тумустаах,

Чокуур кыыма бадахтаах

Чоҕулуҥнуур харахтаах,

Тыкарыйа сүүрэргэ

Тыбыгырас атахтаах,

Тырыбыныы көтөргө

Тылыбырас кынаттаах,

Чыбыгырыыр саҥалаах

Чыычаах оҕото эрэйдээх,

Төкөрүйэ – тэкэрийэ,

Чөкчөрөҥнүү – чэкчэрэҥнии,

Түүтүн тумсун оҥосто

Чөҥөчөккө олордо.

БУ КИМ МАННА СЫРЫТТА?

Суорҕан сиргэ тэбиллибит,

Сыттык – орон улаҕаа,

Бырастыына эһиллибит,

Барыта үрүө-тараа...

Бу ким манна сыппытай?

Ким орону ыспытай?

Ама, Миша буоллаҕай,

Ама, Миша ыстаҕай!

Бука, Борбуос оҕото

Сосуһа оонньоотоҕо.

Мээчик ыскаап анныгар,

Бэстилиэт суол ааныгар,

Автобус түҥнэстибит,

Араас кубик үрэллибит...

Бу дьэ киммит дьаабытай?

Ким оонньообут быһыытай?

Ама, Миша буоллаҕай,

Ама, Миша ыстаҕай!

Бука, Борбуос оҕото

Бу айылаах оҥордоҕо.

Килиэп бөҕө бытарыйбыт,

Кисиэл күөллүү халыйбыт,

Ыскаатарга сыталлар

Ыһыллыбыт уҥуохтар.

Бу ким манна аһаата,

Ким остуолу марайдаата?

Ама, Миша буоллаҕай,

Ама, Миша ыстаҕай!

Бу эмиэ Борбуос оҕото

“Муокастаабыт” буоллаҕа.

“БЭЙЭТЭ!”

- Хайа, тоойуом, бу чааскы

Тоҕо эмтэрийдэ?

Эбэтэр ким алҕаска,

Оонньуу сылдьан, түһэрдэ?

- Ээ, билбэппин, бэйэтэ,

Быһыыта, таах эмтэрийдэ...

- Оттон,тукаам, ыстааҥҥын

Хайдах маннык алдьаттыҥ,

Тугу – туоҕу сырсаҥҥын,

Кими кытта сырыттыҥ?

- Ээ, билбэппин, бэйэтэ

Тэллэстэн хаалбыт этэ.

- Дьэ, буоллаҕа. Бэргэһэҥ

Ханна хаалла? Эбэтэр,

Кыыһыран, эмиэ эһэҥ

Ыытымаары биэрбэтэ?

- Ээ, билбэппин, бэйэтэ

Сүтэн хаалар идэтэ!

ТЭТЭРЭЭККЭ “КЫРГЫҺЫЫ”

Костя бүгүн уруогун

Барбах истэр – истибэт,

Оттомноохтук олоруоҕун

Отой соло суоҕа бэрт.

Паарта анныгар, тобугар,

Тэтэрээтин лииһигэр

Уһун уруок устатыгар

Фашистардыын “сэриилэһэр”.

Бу советскай ньыгыл танк

Ньиргитэн ахан иһэр,

Ол кэнниттэн ураатаан,

Пехота кимтэр – кимэр!

Үөһэттэн самолеттар

Мохсоҕоллуу түһэллэр...

Онно – манна пулеметтар

Уот кутаанан тибэллэр...

Фашист бөҕө охтубут!

Сылбах курдук сыталлар,

Биир илиитин өрө ууммут,

Сорохтор син утарсаллар...

Атын лиискэ – окуопа...

Ыстыыгынан кэйсиһии!..

Бу алдьархай айдааҥҥа

Ким уруогу истииһи?!

Фашистары олоччу

Костя “кырган” кэбистэ!..

Оннук суостаах “охсууну”

Учуутала билбэтэ.

Эппиэттэтэ ыҥырда,

Иэдээннээх суол туһаайда,

Фашистары “кыайдар” да,

“Иккилэнэр” уол буолла.

ЭҺЭМ КУРДУК БУОЛУОҔУМ

Эһэм миэнэ сэриигэ

Эрдээх байыас аатырбыт,

Ыстыыгынан кэйсиигэ

Ынырыктык кыргыспыт.

Биир фашиһы ыстыыкка

Үөлэн ылан бырахпыт,

Атын кээлтин кэтэххэ

Саа луоһунан сырбаппыт...

Үс өстөөҕү өлөрөөт,

Төрдүһүгэр түһүммүт...

Онтон өйүн сүтэрээт,

Хойуут – хойут өйдөммүт.

Сатаналар – фашистар

Саннын дьөлө аспыттар,

Санитардар буланнар,

Санчасть диэҥҥэ соспуттар...

Итинтэн син үтүөрэн,

Эһэм эмиэ кыргыспыт,

Бэл оннооҕор арҕаа тиийэн,

Берлины ылсыспыт.

Бааһын чэрэ диэн сүрдээх!

Киһи көрүөн дьулайар...

Арыт бэргиир идэлээх,

Утуйбакка муҥнанар.

Эһэм түөһэ килэҥнэс,

Икки орден, медаллар!

Сталинтан эҕэрдэ,

Махтал сурук да бааллар,

Эһэм миэнэ совхозка

Эмиэ бастыҥ аатырар,

Сайын сүөһү бостууга,

Кыһын – мэлдьи булдугар.

Тииҥ бөҕөнү киллэрэр,

Биэс саһылы өлөөртө,

Ааспыт кыһын килэгир

Эһэ тииһин көрдөөртө...

Сааһым ситиэ да булгу

Армияҕа барыаҕым,

Саатар онно мин туйгун

Байыас буола сатыаҕым.

Хайаатар да мэлдьитин

Эһэм курдук буолуоҕум,

Эһэм аатын, дьиэм чиэһин

Харыстаһа туруоҕум.

ОСТУОРУЙА ДОЙДУТУГАР

Остуоруйа дойдутугар

Ол бу дьикти элбэҕин,

Остуоруйа дойдутугар

Олоруохха үчүгэйин!

Остуоруйа дойдутугар

Отой тута улаатаҕын,

Отут хонук туолуутугар

Улуу буойун аатыраҕын!

Остуоруйа дойдутугар

От үүнэри истэҕин,

Уон көстөөҕү көрөҕүн,

Орулуостуу көтөҕүн.

Остуоруйа дойдутугар

Уу үрдүнэн сүүрэҕин,

Уу түгэҕэр түһэҕин,

Уоту хаардыы кэһэҕин.

Онно дьону кытары

Оннооҕор ат кэпсэтэр,

Уолчаан киһи эриэн кыылы

Уон төбөтүн лэкэтэр!

Онно көмүс дыбарыаска

Сарыабына муҥнанар,

Эн кэлиэххэр тиийбэккэ,

Түннүгүнэн манаһар...

Осторуйа дойдутугар

Көтөн хаалыам этэ да,

Ийэм ахтан буорайыыһы,

Эбэм ытыы хаалыаһы!

ОЙУУЛУОҔУҤ - ООННЬУОҔУҤ!

1

Ыскааппытын хасыһабыт,

Ыраас лииһи булабыт,

Ыстакааны ылабыт,

Ылан умса уурабыт.

Онтон оргууй, кичэйэн,

Хамсаппакка, сэрэнэн,

Харандааспыт уһугунан

Суруйабыт тулатынан.

Туох таҕыста? Төгүрүк.

Үчүгэй да төгүрүк!

Тэптэххинэ –

Мээчик буолан көтүүһүк,

Астаххына –

Көлүөһэлии сүүрүүһүк!

Ол эрэн ыксаамыаҕыҥ,

Ойуубутун салгыаҕыҥ.

Ыстакааны эмиэ ылыҥ,

Ылан аны маннык гыныҥ:

Төгүрүкпүт ортотунан

Ууруҥ быһа холуйан,

Уонна эмиэ сурааһыннааҥ

Бу маныаха маарыннатан.

Дьэ билигин таҕыста

Мээчик киэнин талыыта.

Ылыҥ аны кырааската,

Күөхтэ уонна кыһылла.

Ситэрдибит. Бүтэ оҕуста,

Хайдах курдук тубуста!

Чэй, хонууга тахсыаҕыҥ,

Лапталыаҕыҥ, хапсыаҕыҥ!

2

Оҥоруоҕуҥ аны икки

Оччугуй төгүрүктэ,

Чугас – чугас, иккиэн кэккэ

Турдуннар тэйсибэккэ.

Онтон маннык токурунан

Кинилэри холбуоҕуҥ.

Онтон икки тордуоҕунан

Ойуубутун толоруоҕуҥ.

Бай! Ачыкы таҕыста!

Эһээ кэттин, баһаалыста!

Хаһыатын күннээн ааҕыа,

Сиэннэригэр махтаныа.

3

Оҥоруоҕуҥ аны биирдэ

Эмиэ икки төгүрүктэ,

Бу сырыыга тэйистиннэр,

Наһаа эрэ түспэтиннэр.

Кинилэри аҥардыыбыт.

Онтон аны чиэппэрдиибит.

Чиэппэрдэри бысталыыбыт.

Чэйиҥ эрэ, туох диибит?

Таҕыстылар көлүөһэлэр,

Түргэнник да сүүрүүһүлэр!

Оҥоруоҕуҥ мантан бары

Таптыырбытын – саныырбытын:

Велосипед сыыдамын,

Мотоцикл бастыҥын,

Кыра оҕо коляскатын,

Аллаах аппыт тэлиэскэтин –

Көлүөһэлээх барыта

Мантан тахсар баҕайыта.

4

Төрдүспүтүн төгүрүгү

Төкүнүтэ оонньообоппут,

Түннүгүнэн тыгар күнү

Төгүрүктэн оҥоробут.

Күлэ көрдүн күндү күммүт,

Күнү мэлдьи таптыыбыт,

Күлүмүрдүү көстө түстүн –

Күргүөмүнэн айхаллыыбыт!

5

Ийэ сирбит кэтит иэнэ

Элбэх кэрэ киэргэллээх,

Аалай кустук дьэрэкээнэ

Араас оһуор симэхтээх.

Хас да нарын төгүрүктэ

Ханыы – ханыы тардыаҕыҥ,

Дьикти, сонун сибэккитэ

Дьэрэлитэн таһаартыаҕыҥ.

Сибэккибит дьөрбөтүн

Сэрэхтээхтик тутабыт,

Истиҥ махтал үөрүүтүн

Ийэ сиргэ уунабыт!

ҮНҮГЭСТИИН ООННЬУУБУТ

Үнүгэһим мэниктээн

Үтүлүкпун былдьаата,

Тэбэнэттик мичээрдээт,

Дьиэ кэннигэр ыстанна.

Онно сиргэ уураатын,

Олорунан кэбистэ,

Хайдах ыла кэлэрбин

Хамсаабакка кэтэстэ.

Харбыам аҕай иннинэ,

Хабан ылла да, куотта,

Ити курдук тэйиччи

Эмиэ уурда да, сытта.

Быһыы килиэп ыламмын,

Быраҕабын аттыгар,

Тута биллэ албаспын –

Дуол кыһаммат онтубар.

Онтон булка үөмэрдии

Ойуур диэки хаамабын,

Ону бэркэ сэргиирдии

Одууласта хамсыырбын.

Батыһыаҕа диэбитим,

Пахай, билэ охсубут,

Саата суох таах үөмэрбин

Сатаан “түөкүн” сэрэйбит.

Бултуур саабын ылынным,

Ботуруоммун курданным,

Үнүгэһим дьэ үөрдэ:

“Үтүлүккүн мэ!” – диэтэ

ААППЫТ ТУҺУНАН

Аата суох диэн

Аан дойдуга суох!

Быһах, сүгэ, харандаас,

Былаат, үтүлүк, матараас,

Үөрүү, оонньуу, аймалҕан,

Оннооҕор мас балаҕан,

Оннооҕор бу бэс халҕан –

Өйдөөн кээһиҥ, атастар,

Барылара ааттаахтар.

Ракета, самолет,

Аэропорт, вертолет,

Күтэр, чоху, кымырдаҕас,

Күстэх, мунду, майаҕас –

Барылара туспалар,

Барылара ааттаахтар,

Оттон эн аатыҥ кимий?

Оҕо эрэ буоллаххына,

Ол диэн олус итэҕэс,

Миша дэнэр буоллаххына,

Биллэн турар, быһаҕас!

Биитэр пионер буолуохтааххын,

Биитэр эдэр комсомолец,

Биитэр бастыҥ үөрэнээччи,

Биитэр чулуу тимуровец.

Буолуохтааххын ырыаһыт

Нарын тарбах – художник

Хойукку мындыр врач,

Хойукку космонавт,

Оччоҕо дьэ аатыҥ ситэр,

Бар дьоҥҥо кэрэхсэтэр.

ХАННЫК ТЫЛЛАРЫЙ?

1

Х букваттан саҕалыаҥ –

Халлаан үөһэнэн

Халыҥ үөрүнэн

Халлыгыраһан ааһыа.

Т-ны бастатыаҥ –

Тылыҥ уларыйыа,

Өрүскэ, хайаҕа

Өрөһөлөнө сытыа.

Б-ны бастатыаҥ –

Балыыһаҕа барыаҥ,

С- тан саҥарыаҥ –

Ыраас күөххэ хаамыаҥ!

(Хаас, таас , баас, саас)

2

Кинини А-ҕа эптэххинэ,

О-ҕо эппиккин сиэҕэ,

Оттон Ы-га эптэххинэ,

Э-ҕэ эппиккин сиэҕэ!

(Ат – от, ыт-эт)

3

Бүтүннүүтүн ааҕыаҥ –

Үөрүөҥ – көтүөҥ, ыллыаҥ,

Биир буукубаны быраҕыаҥ

Иһигэр сытыаҥ, сынньаныаҥ,

Иккини ылан кэбиһиэҥ,

Искэҕи, өлү сиэҥ,

Үһү, баҕар, көҕүрэтиэҥ –

Үйэлээх сааскар иһиэҥ!

(Хоту, отуу, туу, уу)

Көнөтүк аах –

Күн күлэ тахсыыта

Күлүмнүү сытыа,

Төттөрү аах –

Түҥкэтэх тыаҕа

Түбэһэн ааһыа!