Саҥа дьыл - аптаах кэм

Николаева, Инна Николаевна. Мичил хоһоонноро:/ Инна Николаева. – Дь.: Сайдам, 2020. -80 с.

КУОБАХ

Куттас куобах- быһый атах

Куота көтөр ыркый тыаҕа,

Ыарҕа талах быыһыгар,

Кирийээхтээн хорҕойор.

Кулгаахтарын чөрөтөр,

Харахтарын кэҥэтэр,

Маҥан хаарга көстүбэт

Арыт онон быыһанар

САҤА ДЬЫЛ

Чолбон сулус мичийдэ,

Күлүмүрдүү сырдаата,

Саҥа дьылбыт бу кэллэ

Харыйата сандаарда.

Табаларын көлүйэн,

Иһэр эбээт ыраахтан,

Тымныы Моруос оҕонньор,

Кырыа бытык эһээбит.

Харыйачаан киэркэйдэ,

Хаарчаанабыт эргийдэ,

Оҕо – аймах үөрэ – көтө

Хороводтаан эйээрдэ.

Кэтэһиилээх киһибит

Кэһиилэрин түҥэттэ,

Ырыа – тойук дьиэрэйдэ,

Үҥкүү – битии ньиргийдэ.

ХАРЫЙАЧААН

Сайыннары, кыһыннары

Күөх солкоҕо сууланар,

Үллүктэнэр маҥан хаарга

Лаглайбыт харыйачаан.

Куобахчааннар, саһыллар

Куруҥ тыаҕа мусталлар,

Сур бөрө булдун кэтиир,

Хаары оймуур көрүөлүүр.

Кэрэчээн харыйачааны

Саҥыйахтар таптыыллар,

Тула көтө айманаллар,

Чубугуруу ыллыыллар.

Лаглайбыт күөх харыйачаан: ырыалар, хоһооннор, сценарийдар/[хомуйан оҥордо М.Г. Никифорова; С. Черепанова, А. Алексеев, К. Лыткин ойуулара]. – Дь.: Бичик, 2017. – 80 с.Раиса Кудашева тыллара, Леонид Бекман муусуката

ЛАГЛАЙБЫТ КҮӨХ ХАРЫЙАЧААН

(“В лесу родилась ёлочка” ырыа тылбааһа)

Лаглайбыт күөх харыйачаан

Ойуур тыаҕа үүммүт.

Кыһын буоллун, сайын буоллун

Кини чээл күөх турбут.

Буурҕа тыалым ырыа ыллыыр:

“Утуй, утуй оҕом”.

Тибии хаарым үрдүн сабар:

“Сэрэн, сэрэн, тоҥуоҥ!”

Куттас куобах, маҥан куобах

Ойон чөрөҥөлүүр,

Арыт туран торҕон бөрө

Сүүрэн өкчөҥөлүүр.

Ойуур тыаны ортотунан

Сыарҕа сырылаата,

Хойуу түүлээх аллаах атым

Сиэлэн дьоруолаата.

Атым сыыдам сыарҕатыгар

Оҕонньор олорбут,

Харыйачаан барахсаны

Кэлэн кэрдэн ылбыт.

Харыйачаан манна киирэн,

Киэргэл симэх кэппит.

Оҕолорго, оҕолорго

Үрдүк үөрүү кэлбит.

Зинаида Анндросова тыллара,

Раиса Винокурова тылбааһа,

Михаил Красев муусуката

КЫРАКЫЙ ХАРЫЙА ТАҺЫРДЬА ТОҤМУТ

(“Маленькой ёлочке холодно зимой” ырыа тылбааһа)

Кыракый харыйа

Таһырдьа тоҥмут.

Сиэтэммит кинини

Дьиэҕэ киллэриэх.

Кэрэчээн харыйа

Күлүмнүү турар.

Төгүрүк оонньуурдаах

Көмүс туораахтаах.

Оҕуруо киэргэллээх

Дьиримниир уоттаах.

Минньигэс, минньигэс

Элбэх бэлэхтээх.

Саҥа дьыл киэһэтин

Харыйа күүппүт

Көрүдьүөс, көрүдьүөс

Оонньууттан үөрбүт.

Николай Туобулаахап тыллара,

Григорий Новгородов мелодията

ËЛКА ЫРЫАТА

Тымтар кылыс дьыбардаах

Тымныы кыһын оҕонньор

Тос – тос тыаһыыр тайахтаах

Тиийэн кэлэн олорор.

Чэй – чэй эрэ дьиэрэҥкэй –

Тэйдэр – тэйэн үҥкүүлээҥ,

Үүнэр дьылга эһиэкэй –

Этэн – тыынан дьиэрэтиҥ.

Тоҕо баҕас күндүтэй,

Ëлка маспыт киэргэнэн!

Торҕо көмүс сиэдэрэй –

Лаампа уота имнэнэн!

Сирэм күөххэ сылдьааччы –

Үөскүүр ыччат биһиги,

Сиргэ оһуор буолааччы –

Үүнэр сүһүөх биһиги.

Тымтар кылыс дьыбардаах

Тымныы кыһын оҕонньор

Тос – тос тыаһыыр тайахтаах

Тиийэн кэлэн олорор.

Татьяна Волгина тыллара,

Аркадий Филиппенко муусуката

ТЫМНЫЫ ОҔОННЬОР

(“ Дед Мороз” ырыа тылбааһа)

Биһиэхэ ыалдьыттыы

Тымныы оҕонньор кэлбит.

Биһиэхэ кэһиитин

Ëлка маһы аҕалбыт.

Бу бааллар фонариктар,

Кыһыл көмүс шариктар. 2 төгүл

Биһиэхэ ыалдьыттыы

Тымныы оҕонньор кэлбит.

Биһиэхэ кэһиитин

Элбэх оонньуур аҕалбыт.

Бу бааллар бирээнньиктэр,

Сакалааттар, кэмпиэттэр. 2 төгүл

Ольга Иванова тыллара,

Надежда Макарова мелодията

САҤА ДЬЫЛ

Кэрэчээн харыйа

Налыччы киэргэммит,

Араас да уотунан

Күлүмнүү умайбыт.

Хос ырыата:

Чаҕылый, чаҕылый,

Баай ёлка, умайыый.

Оҕолор көрдөрүн

Эн үөрдэ сырдатыый!

Эһэлэр, бөрөлөр,

Саһыллар бэл бааллар,

Сиэттиһэн бараннар

Көхтөөхтүк ыллыыллар.

Хос ырыата.

Хаар маҥан баттахтаах

Тымныычаан оҕонньор

Кэһиитин аҕалар,

Үөрүүнү үксэтэр.

Хос ырыата.

Григорий Данилов тыллара,

Николай Бойлохов мелодията

ËЛКАҔА

Намылыйар лабааҕар

Киэргэл бэрдин эринэн,

Килбэчийэр киистээҕэр

Көмүс дуйу бүрүнэн,

Кырасыабай бэйэккэҥ

Кынтайаахтыы лаглайан,

Күндү алмаас өҥүнэн

Күлүмүрдүү тураҕын.

Эн тулаҕар оҕолор

Хоробуоттаан эргийэ,

Онтон эмиэ сороҕор

Үҥкүүлээн да битийэ,

Оһуокайдаан көтүһэн,

Ойон – тэбэн ылабыт.

Үүнэр сылы көрсүһэн,

Үөрэ – көтө сылдьабыт.

Мария Эверстова – Обутова тыллара,

Александр Дунаев мелодията

САҤА ДЬЫЛ

Саргылаах Саҥа дьыл

Салаллан кэллэ дии,

Киэргэллээх харыйа

Кэһиилээх эбит дии.

Күндү күөх харыйа

Көр – оонньуу аргыстаах,

Күндү күөх харыйа

Күлүмнэс айгырдаах.

Ëлкабыт симэҕэ,

Эчикиий, элбэҕиин!

Ыл, көрүҥ , мэкчиргэ

Иһиллиир быһыылаах.

Саһыллар, тииҥнэр,

Куобахтар, бөрөлөр,

Эһэлэр, тайахтар

Эйэлээх да буолтар.

Тымныы оҕонньор

Тырымнас сиэниниин

Сиэттиһэн киирдилэр,

Эҕэрдэ эттилэр.

Ылыҥ даа, оҕолоор,

Ылсыаҕыҥ илииттэн,

Көрүдьүөс оонньуута

Көҕүлээн иһиэҕиҥ.

Петр Тобуруокап тыллара,

Саргылана Константинова мелодията

МОРУОС КЭЛЛЭ!

Киммит ата тыбыырталыыр,

Ким сыарҕата сырылыыр,

Киммит хааман кыычырҕатар,

Киммит ааны тоҥсуйар?

Хос ырыата:

Моруос кэллэ, Моруос кэллэ,

Моруос ааны сэгэттэ.

Тымныы Моруос эһэккэбит,

Биһигиттэн эҕэрдэ!

Хайа хайдах айаннаатыҥ,

Хас сулуска сырыттыҥ,

Саҥа дьылбыт ханна баарый,

Хаарчаанабыт ханнаный?

Хос ырыата.

К. Еремеев тыллара уонна мелодията

САҤА ДЬЫЛ

Күөх харыйа тула

Көхтөөх оҕолор мустаммыт,

Куобах, саһыл, эһэ

Көрүн – нарын тутустахпыт.

Хос ырыата:

Уоттара тырымнас,

Оонньуурдара күлүмнэс

Саҥа дьылбыт харыйата, харыйата.

Үлэ – үөрэх туһунан

Бүгүн туойан дьиэрэттэхпит,

Үҥкүү – оонньуу бэрдин

Үөрэ – көтө эргийдэхпит.

Хос ырыата.

Үтүө үөрэх иһин

Үгүс ыччат хайҕаныахпыт,

Дед Мороз кэһиитин

Кыра дьоннор кэтэһиэхпит.

Хос ырыата.

Валерий Чиряев тыллара,

Григорий Новгородов мелодията

САҤА ДЬЫЛБЫТ КЭЛИИТЭ

Саҥа дьылбыт кэлиитэ

Сүрдээх элбэх кэһиитэ:

Көҕөрөөхтүүр харыйа,

Көтөрө – харамайа.

Симэммитэ – киэргэммитэ

Сиэдэрэйкээн да этэ.

Манна баар: оҕус, ынах,

Массыына уонна куобах.

Килбэчиспит ойуулаах

Кэрэ – дьикти оонньуурдаах,

Эргэ дьылы атаара

Эһэ, бөрө да мустар.

Сордоҥ, собо, алыһар

Субу устан кылбаһар,

Сандаарыспыт лаампалар

Сырдыы, оонньуу тыкпыттар.

Капиталина Семенова тыллара уонна мелодията

САҤА ДЬЫЛ

Элбэх, элбэх

Оонньуурдаах

Харыйабыт

Киэргэммит.

Хос ырыата:

Саҥа дьыл,

Саҥа дьыл,

Кэтэһиилээх

Саҥа дьыл!

Элбэх, элбэх

Кыыллардаах

Оонньуубут

Саҕаланна!

Хос ырыата.

Элбэх, элбэх

Кэһиилээх

Тымныы оҕонньор

Кэллэ!

Хос ырыата.

САҤА ДЬЫЛ, ДОРООБО!

Тымныы тыаттан харыйа

Тиийэн кэллэ биһиэхэ,

Лабааларын ириэрэн,

Сылаас таҥас кэтэрдиэх.

Харыйаны киэргэттибит,

Оонньуурдары ыйаатыбыт,

Килбэчигэс уоттардаах,

Хоруоҥханы ииллибит.

Дорообо, Саҥа дьылбыт!

Дорообо, харыйачаан!

Музыкааннар, эй, чэйиҥ,

Музыканы тардыаҕыҥ!

САҤА ДЬЫЛ

Үөрүү – көтүү аргыстаах,

Кэрэ дьикти оонньуурдаах,

Күлүмүрдэс сулустаах

Тиийэн кэллэ Саҥа дьыл!

Хос ырыата:

Саҥа дьылбыт,

Саҥа дьылбыт,

Тиийэн кэллэ, доҕоттоор!

Саҥа дьылбыт,

Саҥа дьылбыт

Үчүгэйиэн, кэрэтиэн!

Тэйдэр – тэйэн үҥкүүлээн,

Дьиэрэҥкэйдээн биэриэҕиҥ,

Ыллаан –туойан дьиэрэтэн,

Оһуокайга туруоҕуҥ!

Хос ырыата.

Тымныы кыһын оҕонньор

Хаарчааналыын сиэттиһэн,

Элбэх кэһии тутуурдаах

Мичилиһэн киирдилэр.

Хос ырыата.

Ольга Корякина - Умсуура

ХАРЫЙА

Тыллар аптаах дьикти мас

Тымныы саамай үгэнигэр,

Лабааларын ахсын араас

Таастан астар үүнэллэр:

Көмүс хахтаах туораахтар,

Хаптаҕастар, моркуоптар,

Дьаабылыка бииһин ууһа,

Кылбачыгас муус дьаҥха.

Мэник уоттар мутукча

Иннэтинэн сырсаллар,

Кэрэ – мааны харыйа

Сулустарын саҕаллар.

Умай, сырдаа, сулуспут,

Саҥа дьылга суол ыйа!

Дьолу сирдиир суолдьуппут

Саргылардаах харыйа!

Людмила Лаптева

САҤА ДЬЫЛ – АПТААХ КЭМ

Саҥа дьыл – аптаах кэм,

Баҕа санаа туолуута,

Саҥа дьыл – көрдөөх кэм,

Бары үөрэ көрсөбүт.

Саҥа дьылга мин дьоммор

Кистээн бэлэх бэлэмниэм,

Харыйаҕа ыйанар

Оонньуурдары оҥоруом.

Хаар киһини кырыйан

Түннүктэргэ сыһыарыам.

Хаар кыырпаҕын быһаммын

Хосторбутун киэргэтиэм.

Саҥа дьылы кэтэһэбин,

Хас күн хаалтын ааҕабын,

Тымныы оҕонньор кэлэрин

Олус күүскэ күүтэбин.

Евдокия Попова – Айыына

САҤА ДЬЫЛ

Иһэр эбээт, доҕоттоор,

Саҥа дьылбыт барахсан.

Үлүскэннээх үөрүүлээх,

Үгүс элбэх кэһиилээх.

Оҕо – аймах көрүлүүр,

Ойон – тэбэн биэрээхтиир,

Үҥкүү – битии тардаахтыыр,

Саҥа дьылы көрсөөхтүүр.

Саҥа дьылга түмсүөҕүҥ,

Аймаҕынан мустуоҕуҥ,

Алгыс тылын ылыаҕыҥ,

Арчыланан сырдыаҕыҥ.

Элбэх уоттаах харыйа

Сандаарыйа тыгыахтын.

Оҕо сааһы санаттын,

Үөрүүтүттэн бэристин.

Саҥа дьыл, кэрэҕин!

Күүтэбит эйигин!

Саҥа дьыл, үөрдээриий,

Эн кэлэ охсоорууй!

Мусьяна Сосина

САҤА ДЬЫЛ КЭЛЛЭ

Саҥа дьылбыт тиийэн кэллэ

Салаасканан сырылаан,

Саҥа дьылбыт тиийэн кэллэ

Харыйанан дыргыйан.

Саҥа дьылбыт тиийэн кэллэ

Көрү – нары көҕүлээн

Саҥа дьылбыт тиийэн кэллэ

Үөрүү – көтүү кэһиилэнэн.

ТЫМНЫЫ ОҔОННЬОР

Тымныы эһээ оҕонньор,

Хантан тиийэн кэллиҥ эн?

Ханнык ыраах суолунан

Аан дойдуну эргийэн?

Үрүҥ хаары көбүтэн,

Сыарҕаҕынан сырылатан,

Табаларгын көлүнэн,

Кэһиилэргин хомунан,

Тиийэн кэллин биһиэхэ

Түннүкпүтүн кырыалаан,

Дьыссааппытын киэргэтэн,

Көрү – нары тэрийэн.

Саҥа дьылы аһаҥҥын

Сиэҥҥин сиэтэн киирэҕин,

Оҕолору үөрдэҥҥин

Бэлэхтэргин биэрэҕин.

ХААРЧААНА

Саҥа дьылы таптыыбын,

Саҥа дьылга үөрэбин.

Эһиэхэҕэ, оҕолорго,

Ыалдьыт буолан кэлэрбин.

Миигин кытта тэбис - тэҥҥэ,

Кыыллар тыаны киэргэттилэр.

Харыйаны төгүрүччү

Хоробуоттаан көттүлэр.

Саҥа дьылга бука бары

Ырыа – үҥкүү үөрэтэбит.

Тымныы эһээ кэһиилэрин

Олус – олус кэтэһэбит.

САҤА ДЬЫЛ ХОҺООНО

Мин Саҥа дьыл буолабын,

Саҥа сылы аһабын,

Тымныы эһээ оҕонньору

Сынньалаҥҥа атаарабын.

Үгүс элбэх эрэллээх

Саҥа сылга үктэнэбин.

Үгүс үтүө санаалаах

Саҥа дьылы аһабын.

САҤА ДЬЫЛГА ҮӨРЭНИЭМ

Мин быйыл үөрэнэ барыаҕым,

Дьыссааппын куруутун ахтыаҕым.

Симэммит харыйа бу манна

Сандааран турарын саныаҕым.

Кыракый бырааттар, балыстар,

Манна мустубут ыалдьыттар,

Быйылгы Саҥа дьыл кэлбитэ –

Миэхэҕэ улаатыы бэлиэтэ.

Алыптаах Саҥа дьыл күнүгэр,

Олус да элбэхтэр бэлэхтэр.

Дьон бары бүгүн дьолломмут,

Саҥа дьыл, саҥа сыл тосхойбут!

Винокурова Раиса Егоровна. Күлүмчээн: (хоһоонунан энциклопедия)/Раиса Винокурова – Хаар Мичээрэ. – Дь.: СМИК Мастер, 2018. -272 с.

САҤА ДЬЫЛ

Бааллар манна массыыналар,

Куукулалар, роботтар,

Көмүс суулаах сакалааттар,

Бэчиэнньэлэр, кэмпиэттэр.

Тымныы оҕонньор Хаарчааналыын

Бэлэхтэрэ үчүгэйин!

Аптаах дьикти Саҥа дьылы

Олус – олус күүтэбин!

Күлэ – үөрэ, ыллыы – туойа

Илии – илииттэн ылсыаҕыҥ!

Күлүмүрдүүр харыйаны

Кэлиҥ, тула хамсыаҕыҥ!

Бухатыырдар, кэрэ куолар,

Саһылчааннар, куобахтар

Көхтөөх ырыа дьиэрэтиэҕиҥ!

Үҥкүүлүөҕүҥ, ойуоҕуҥ!

КУОБАХ

Кыра маҥан куобахчаан

Эрдэ турар, уһуктар,

Ыраас хаарга ойуолаан,

Доҕоругар суруйар:

“Иһириккэ мин баарбын,

Сыгыннахха күүтэбин,

Сасыһыахпыт, оонньуохпут,

Титириги кириэхпит”.

Болот Боотур. Сырдык мичээрдэр (Светлые улыбки. Стихи для детей младшего школьного возрвста). Якутск. Кн. изд-во. 1974

КУОБАХЧААН

Куобахчаан, куобахчаан,

Куттанан, тыаһырҕаан,

Ыраахтан, эрдэттэн,

Ыккыйан иһиттэн

Ыстанан таҕыста,

Ырааһы былдьаста,

Чөҥөчөх аттыгар

Чөрөҥнүү хоройдо,

Сыгынах анныгар

Сытыаҕын дьулайда.

Куобахчаан, куобахчаан,

Быһыйчаан атахчаан,

Сааланан күөрэҥниир,

Салбыҥныыр – тэлбиҥниир

Көнтөрүк булчукка

Көстөн да барбакка,

Ойуурун таһынан

Ойуолаан, ыстанан,

Куулаттан халдьыаҕа

Куотаахтаан хаалыаҕа.

Бродников А. Куорсуннаахоноҕос. Кыра саастаах оскуола оҕолоругар хоһооннор, поэмалар./ Е.И. Третьякова уруһуйдара.- Дь.: Кинигэ изд-вота, 1981. – 80 с.

КУОБАХЧААН

Маҥан куобахчаан

Маладьыас эбит,

Сүүрэн, куобахтаан

Сүр быһый эбит.

Тымныыга тахсан

Тыатыгар күннүүр,

Ыарҕаны тула

Ыллыыр, үҥкүүлүүр.

Аһаан – сиэн баран,

Атаһын булар,

Куобахтаан, буурдаан

Куотуһан ылар.

Бойлохов Н.И., Новгородов Д.Г. Кырачааннар ыллыыллар. –Я.: Кинигэ изд-вота, 1983. – 72 с.

Петр Одорусов

КЫҺЫН ТЫМНЫЫ ОҔОННЬОР

Кыһыл мурун,

Кырыа бытык

Кыһын тымныы оҕонньор

Хара тыаҕа

Халыҥ сискэ

Хаар үүтээҥҥэ олорор.

Тэҥкэ – тэҥкэ

Харыйатын

Тиэргэнигэр киэргэппит.

Ыркый систэн,

Ыраах сиртэн

Ыалдьыттары кэтэспит.

Күлэр – салар

Күлүбүрүүр

Көмүлүөгүн оттубут.

Түлэй – балай

Түүҥҥү халлаан

Дьүкээбилин оонньоппут.

Оҕонньорго

Оонньуу – күлэ

Уон иккигэ кэлбиттэр.

Саҥа дьылы,

Саҥа дьолу

Саҕалыаҕыҥ диэбиттэр.

Данилов Г. Сырдыктан сырдык (Самое светлое. Стихи, песни и сказки для детей. Подготовил к печати Сем. П. Данилов) Я., Кн. изд-во, 1976.

КУОБАХТАР ЫРЫАЛАРА

Куруҥ тыаҕа мустаммыт

Куобахчааннар элбэхпит,

Иллээх кэргэн буоламмыт

Иирээн диэни билбэппит.

Охсуһары, үөхсэри

Отой адьас сирэбит,

Ойуоккалыы оонньууру

Олус – олус таптыыбыт.

Күһүн үүммүт кэнчээри

Кэбийиэххэ минньигэс,

Кыһын, тымныы эрээри,

Көрдөөх дьоҥҥо ичигэс.

Куруҥ тыаҕа мустаммыт

Куобахчааннар элбэхпит,

Иллээх кэргэн буоламмыт

Иирээн диэни билбэппит.

КУОБАХ

Күһүн, кыраһа хаара, түһэн

Көтөр – сүүрэр мэниктээтэ,

Үрэх, алаас, от – мас тоҥон

Баата суорҕан үллүнүүтэ,

Бүтэй бүөрдээх үрүҥ куобах

Бүтэн сытан түүн орто,

Охто сытар сыгынах

Анныттан тахса ойдо.

Түүтэ, өҥө ырааһыран,

Тупсубута кэрэтин,

Кырса курдук кылбаарыйан,

Туртайбытын эбитин...

Эмискэ ыраах мутук тостон

Сомуок тыаһын “үтүгүннэ”,

Сүүтүк саҕа сүрэх дуома

Куттанан “ибир” гынна.

Орохтоммут суолун устун

Ойдо буута быстарынан,

Ыраатта ыарҕа, толоон,

Ыккый ойуур быыстарынан...

Дмитриев П. Дьиэрэҥкэй. Кыра саастаах оҕолорго хоһооннор (Худ. М.П. Космолинская уруһуйдара. Я.: Кинигэ изд-вота, 1980. – 48 с.

САҤА ДЬЫЛ

Уорастыйар омун тымныы

Уһуурбахтыыр киэһэтигэр,

Саргы – талаан ыалдьыттыы

Саҥа дьылбыт иһэр, иһэр.

Тохтон түһүөх курдук,

Тоҥон титириир сулустар

Хаһааҥҥыттан да ордук

Халлаан үөһэр күлбүттэр.

Бачымах сулус барааланан,

Тунал ыйдаҥа сырдыктанан,

Саҥа дьылы арыаллыырдыы,

Ый устар туос тыылыы.

Кыычыр – хаачыр үктэнэн,

Кырыа хаарын тэбэнэн,

Дед Мороз имэ кэйэн,

Киирэн кэлэр кэһиилэнэн.

Хампа симэх харыйа

Хороводтуур эргичийэ,

Кини саҕар өрүүтүн

Көрдөөх сырдык үөрүүнү.

Прокопьев Прокопий. Көөчүк – көөчүк көмүстэриэм! Оҕолорго хоһооннор. Дь.: “Бичик” национальнай кинигэ кыһата. 1997

ХААРЧААНАЛАР ЫРЫАЛАРА

Маҥан, маҥан хаарчаанабыт,

Мааны кыһын баайдарабыт.

Халлаанынан устан ааһар

Халыҥ былыт ийэлээхпит,

Сири – тыаны тэлэ сүүрэр

Силлиэ – буурҕа көлөлөөхпүт.

Маҥан, маҥан хаарчаанабыт,

Мааны кыһын баайдарабыт.

Кыһын түүҥҥү ыйдаҥаҕа

Көтөн – дайан көрүлүүбүт.

Ахсынньыга, тохсунньуга

Тымныы тыалга уҥкүүлүүбүт.

Маҥан, маҥан хаарчаанабыт,

Мааны кыһын баайдарабыт.

Оччугуйкаан бэйэлээхпит,

Ойуу – бичик оһуордаахпыт,

Тымныы оҕонньор эһэлээхпит,

Оҕолорго тапталлаахпыт.

Маҥан, маҥан хаарчаанабыт,

Мааны кыһын баайдарабыт.

САҤА ДЬЫЛГА

Саҥа дьылга ийэбэр

Саҥа көстүүм тиктэриэм,

Саҥа дьылга аҕабар

Саҥа суумка булларыам!

Саҥа дьылбыт кыһына,

Саҥа дьылбыт сааскыта

Сандаарыйан кэлиэҕэ.

Саҥа дьылга мин сайын

Алта сааспын туолабын,

Саҥа дьылга мин күһүн

Оскуолаҕа барабын.

Одорусов П.П. Саха сирин кыыллара.Звери Якутии. Союз писателей Республики Саха, Я., 1994

КУОБАХ

Кытыы ыраах сирдээхпин

Куруҥ тыаҕа дьиэлээхпин.

Куруолукка тэҥнээхпин

Көп – ичигэс түүлээхпин.

Икки уһун кулгааҕым

Иһиллииллэр, истэллэр.

Хахха – дурда мастарым

Харыстыыллар, кистииллэр.

Саһа – куота сылдьабын

Саһылтан да саллабын.

Дьулайабын бөрөттөн

Куттанабын өлөртөн.

Ойуур хаарын оймуубун

Ойуулууру сатыыбын.

Ойуоккалаан оонньуубун

Оҕолору таптыыбын.

Кондратьев А. Оһуордаах оҥоойук: Оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолорго хоһооннор./ Е.И. Третьякова уруһуйа. – Я.: Кинигэ изд-та, 1987. –24 с.

МООРУОС ОҔОННЬОР

Түүн – күнүс

Үллүктээн,

Үрүҥ хаар

Түс да түс.

Оо, тииҥ суола

Бу барбыт,

Ону киис

Батыспыт.

Үчүгэй даҕаны

Үрүҥ хаар түһэрэ!

Бии Мооруос

Оҕонньор

Бытыга

“Муус Торуос”-

Кыылларын

Аһынан,

Кыһаллан

Эрдэҕэ...

Кондратьев.А. Лоокуут тойуга: Кыра уонна орто саастаах оскуола оҕолоругар хоһооннорю/ Т.Е. Шапошникова ойуулара. – Я.: Кинигэ изд-вота, 1988 :24 с.,

САҤА ДЬЫЛ

-Саҥа дьыл! – дии – диилэр,

Саһыллар сырсаллар,

Куобахтарга кэлэннэр

Куула тыаҕа сасыһаллар.

Тииҥнэр чэрэҥнэһэн

Тииттэргэ ытталлар,

Киистэрдиин эйэргэһэн

Кырыа көмүһүн ыһаллар.

Тииҥнэр чэрэҥнэһэн

Тииттэргэ ытталлар,

Киистэрдиин эйэргэһэн

Кырыа көмүһүн ыһаллар.

Хаар маҥан хабдьылар

Хаарчааналар буоланнар

Ойуур ыраас хаарыгар

Оһуор анньан хаамаллар.

Оттон оскуола иһигэр

Уоттаах харыйа иннигэр

Моруос кэһиитин түҥэтэр,

Мууһурбут бытыга сэпсийэр.

Тимофеев, Михаил Елисеевич. Биһик ырыата: хоһооннор, ырыалар Михаил Тимофеев. – Дь.: Бичик, 2010. – 64 с.

КУОБАХ

Хара харах куобах,

Хара кулгаах куобах,

Таптыыр маҥан хаардары,

Таптыыр ыраас маардары!

Сүүрэр чэбдик дьыбарга,

Суола хаалар хаарга!

Хара харах куобах,

Хара кулгаах куобах,

Кыһын соно – саҥыйах,

Кыраһалыы кылбайар!

Сүүрэр чэбдик дьыбарга,

Суола хаалар хаарга!

Хара харах куобах,

Хара кулгаах куобах,

Кэтэр маҥан таҥаһы,

Кирэ суоҕу, ырааһы!

Сүүрэр чэбдик дьыбарга,

Суола хаалар хаарга!

Чуораанчык. Кыра саастаах уонна алын сүһүөх кылаас оҕолоругар аналлаах уус –уран литературнай сурунаал. № 12 Ахсынньы 2022

Мусьяна Сосина

КУОБАХЧААН САҤА ДЬЫЛА

Саҥа дьылбыт тиийэн кэллэ

Куобахчаанныын сиэттиһэн,

Саҥа дьылбыт тиийэн кэллэ

Кэрэкийэ симэнэн.

Араас өҥнөөх уоттарынан

Уулуссабыт киэргэммит.

Үрүҥ, кыһыл мөһүүрэни

Күлүмүрдүү иилиммит.

Саҥа дьылбыт тиийэн кэллэ

Үөрүү- көтүү кэһиилээх,

Ырыа – тойук аргыстаах,

Сырдык ыра санаалаах.

Куобах, куобах куобахчаан,

Хара мэҥнээх кулгаахчаан,

Олус быһый атахчаан,

Эйэҕэсчэй куобахчаан.

Дьоллоох оҕо саас: хоһооннор/ Хомуйан оҥордо Р.Н. Тимофеева – Михайлова. – Дь.: ХИФУ Издательскэй дьиэтэ, 2019. – 92 с.

Никитина Татьяна Иннокентьевна – Тупсууна

ХААР КИҺИ

Сарсыарда аайы уһуктаат,

Түннүк сабыытын арыйаат,

Хаар киһибин көрөбүн,

Үөрэн мичээрдээн ылабын.

Төп – төгүрүк төбөтүгэр

Ньаалбаан биэдэрэ дьэндэйэр,

Чох хараҕа чоҕулуйар,

Имнэрэ тэтэрэ кыыһар.

Сүппэт эйэҕэс мичээрдээх,

Туора кыбыммыт миинньиктээх.

Кылбаа маҥан сонугар

Хара тимэх төгүрүйэр.

Тымныы кыһыммыт бэлэҕэ

Дьолу, үөрүүнү үксэтэ,

Оҕо сааһы арыаллаан

Тураҕын харабыл буолан.

Тимофеева Матрена Николаевна – Самаана

САҤА ДЬЫЛ

Кэтэһиилээх киэһэбэр

Кэрэ уоттаах харыйам

Көрү нары көҕүлээн

Күлүмүрдүү оонньоото.

Ырыа тоук дуорайда,

Ыра санаа кыттыста,

Оҕо аймах чугдаарда,

Олус үөрэ долгуйда.

Тымныы кыһын оҕонньор

Тиийэн кэллэ кэһиилээх,

Тулам бүттүүн киэркэйэн

Тугун бэрдэй кэрэтэй!

Сахам сирин дьонугар

Салалынна Саҥа Дьыл,

Саҕаланна саҥа сыл,

Саргыланна саҥа Дьол!

Лиханова Надежда Мироновна – Чэмэлиинэ

КУОБАХ

Тоҥуу хаарга ойуу ууран

Куобахчааммыт ойуолаабыт,

Булчут ыттан куота көтөн

Ойуур диэки кыырайбыт.

Куобахчааммыт куоттун, куоттун,

Күүтэр эбээт, ийэтэ,

Мэник буолан, мээнэ баран,

Ыкка кини түбэстэҕэ.

Сир симэхтэрэ/ Хомуйан оҥордо Р.Н. Тимофеева – Михайловна - Дь.: ХИФУ Издательскай дьиэтэ, 2018. – 106 с.

Валерий Николаевич Авитов – Абыычай

КУОБАХ

Саҥ хаарга ойуолуур,

От талах аһылыктаах,

Дулҕа быыһа дьиэлээх

Бэрт куттас куобахчаан.

Ыркый ойуур оҕото

Эниэ сири сөбүлүүр,

Хонууну да ордорор,

Быыппаста сүүрэкэлиир.

Куобахчаан барахсан,

Саһар кини сыгынахха,

Ыркый быыһа – хаххата,

Куотара эрэ – атаҕа.

Иванова Светлана Дмитриевна – Намыына

КУОБАХЧААН

Хаар маҥан куобахчаан,

Ханна ойдуҥ, барахсан?

Хаппыт маска саһаҥҥын

Хороон хастан сытаҕын.

Ойуур тыабыт быыһынан

Ойуоккалыы сүүрэҥҥин,

Отой түргэн бэйэҕин

Ончу сиппэт эбиппин.

Федот Константинович Аммосов – Хоһуун уол

КУОБАХЧААННАР

Көмүс күһүн кэлиитэ,

Көмүрүө хаарбыт түһүүтэ

Кылбаа маҥан куобахтар

Кэккэлэһэ сүүрдүлэр.

Куруҥ тыаҕа ойуолаан

Куоталаһа сүүрдүлэр,

Кулгаахтара чороҥноон

Кутуруктара кылбаҥнаан.

Ирина Кирилловна Ефремова - Sеня Сайдыына

КЫРЫА БЫТЫК КЫРДЬАҔАС

Кырыа бытык кырдьаҕас

Бэриинэтин тэбээтэ.

Кылбаа маҥан хаар түһэн

Тэлгэһэбэр тэлгэннэ.

Хатыҥ маһым манньыйда,

Куба түүтэ былаатын

Саннытыгар уурунан

Лабаалардыын наскыйда.

Айылҕабыт нуктаата,

Дьааһыйара үксээтэ.

Уһун кыһын устата

Утуйаары оҥоһунна.

Кырыа бытык кырдьаҕас

Былыт үөһэ олорон

Бэриинэтин тэбээтэ,

Кыстык хаары түһэрдэ.

Марфа Иннокентьевна Антонова

КУОБАХЧААН

Кып – кыракый куобахчаан

Мэник – тэник бэйэтэ,

Ханыыларын сүтэрэн

Оҥой – чоҥой көрүөлээтэ.

Ханна – ханна барбыттарый?

Ытыы –ытыы ойуолаата,

Туора – маары үктэнэн

Ойуур иһин одуулаата.

Онтон өйдөөн көрбүтэ,

Окко – маска саспыттар,

Үөрэннэр сиэттистилэр,

Ойуоккалыы оонньоотулар.

КУОБАХЧААН

Уһун кулгаах, чөрөгөр кулгаах,

Куттаҕас куобахчаан

Уҥа диэки көрдө,

Хаҥач диэки көрдө,

Кулгааҕын хамсатта,

Чөрөтөн иһиттэ.

Уҥа диэки ойдо,

Хаҥас диэки ойдо,

Ойууругар ыстанна.

Попова – Айыына, Евдокия Иннокентьевна. Чобуо чуорааннарга/ Евдокия Попова – Айыына. – Дь.: Алаас, 2018. – 32 с.

ХАРЫЙА

Хараҥаҕа бүгэн-

Үүнэрин сөбүлүүр.

Сылын аайы симэнэн-

Саҥа дьылга ыҥыртыыр.

КУОБАХ

Куруҥ тыаҕа куулаҕа

Чөрөллөн олорор,

Куттамсах куобахчаан

Муҥур кутурукчаан.

Ардахха – силбиккэ

Кумуччу- туттуоҕа,

Хахха сири булуоҕа,

Кичэйэн саһыаҕа.

Яковлева – Чэлгийээнэ, Валентина Иннокентьевна “Уонна хаһан?..”- диибин мин эмиэ: [хоһооннор]/ Валентина Яковлева- Чэлгийээнэ. – Дь.: Дани-Алмас, 2021. – 48 с.

САҤА ДЬЫЛГА БАҔА САНАА

Саҥа дьыл салаллан кэлиитэ,

Саҥа дьол тосхойо үүнүүтэ,

Бар дьоммор эҕэрдэ ыытабын,

Баҕа санаам бастыҥын аныыбын!

Саҥа дьыл саҥаны салайдын,

Санааҕыт хайаан да сайҕаннын,

Ситиһии кынаттаан көтүттүн,

Сир Ийэ симэҕэ сэҥээртин!

Сүрэххит баҕата туолуоҕа-

Сэгэргит бу сылга биллиэҕэ.

Олоро олоххут тупсуоҕа,

Оҕолор, сиэн дьон элбиэҕэ.

Тулалыыр эйгэҕит тубустун,

Чыычаахпыт чуопчаара туойустун,

Сүрэхпит тапталга умустун,

Көй санаа ыраахха угуйдун!

Саҥа сыл саҥаны саҕыаҕа,

Саҥа дьол илииттэн сиэтиэҕэ,

Кү сирж күндүтэ үөрдүөҕэ,

Күлүмнэс күннэри уунуоҕа!

Константин Туйаарыскай. Аҕам алгыһа./ Хомуйан оҥордо уонна аан тылы суруйда Семен Руфов. Я. 1986

КУОБАХ ХОҺООНО

Куобах - куобах барахсан,

Куотан – куотан барбакка,

Оскуолаҕа киирэммин,

Оҕолорго кэлэммин,

Ойуур уутун кэспэккэ,

Олоробун мин бэркэ.

Талах – талах бастыҥын

Талбыт аспын аһыыбын

Үрүҥ үүтү, килиэби

Үчүгэйин мин биллим.

Сырдык кылаас муннугар

Сынньалаҥнык сытабын:

Сыа, хаар түстүн, тымныйдын,

Сытыйбаппын, тоҥмоппун.

Кумаар, куйаас куттаабат,

Куобах кыырда бултаабат.

Куобах - куобах барахсан,

Курун тыаттан арахсан,

Оскуолаҕа киирэммин,

Оҕолорго кэлэммин,

Ойуур уутун кэспэккэ,

Олоробун мин бэркэ.

Чаҕылхан И. Талыллыбыт айымньылар./Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота. Я.: 1972

ËЛКА ЫРЫАТА

Күлэ оонньуур, долгуҥнуур

Күлүмүрдэс симэхтээх

Кэрэ – дьикти елкабыт,

Кэһиилэргин сүүмэхтээ!

Күндү туорах конфетыҥ,

Көмүс өҥнөөх оонньууруҥ,

Көрү күүтэр бэлиэтин

Көөчүктэнэ долгуйдуҥ?

Көһүтүүлээх чаастарбыт

Көстөр кэмэ туолбатаа?

Көрү туппут оҕолоор,

Көччүйэрбит буолбатаа?

Күөгэй күөхпүт тулатынан

Күөйэ – хаама оонньуоҕуҥ!

Көмүс чуораан куолаһынан

Чугдаарыта туойуоҕуҥ!

Саҥа, саҥа дьылынан

Саҥа – иҥэ сатардын!

Саҥа үрдүк дьолунан

Саргыларбыт улааттын!

Күтүр үйэ ааспытын,

Көрдөөх олох кэлбитин,

Көҥүл оҕо сааспытын

Көрсө үүнэр кэммитин,

Көтө – ойо оонньооммут,

Күйгүөнүнэн көрсүөҕүҥ!

Көмүс туорах тонооммут,

Күммүт көрүн тутуоҕуҥ!

Күлэ оонньуур елкабыт,

Күлүмүрдэс симэхтээх

Күөгэлдьийэр лабааҕыттан

Күндүлэргин бэлэхтээ!