“Сардаҥалаах Сахам сирин сарсыҥҥыта сырдык, ыраас!

Автономия 100 сылын көрсө республикабытын уруйдуур-айхаллыыр хоһооннор

Хоһооннор: / хомуйан оҥордулар: И.В. Мигалкин, В.Е. Степанова, С.С. Донская. - 2008. - 256 с.

Сергей Васильев - Борогонскай

Сахам сиринии

Сахам сиригэр маарынныыр киһи

Саймаарыйар киэҥ даҕаны

санаалаах буолуо этэ!

Сахам сиригэр маарынныыр киһи

Салаҥ баай даҕаны

санаалаах буолуо этэ!

Дьаптал, ньыгыл таас арҕастаах

Дьааҥы үйэлээх хайатыныы -

дьайаан үрдүк санаалаах буолуо этэ!

Кутуллар дохсун тардыылаах

Хотун Лена сүүрүгүнүү -

кутуллар-суккуллар санаалаах буолуо этэ!

Улуу дьүкээбил төлөнүнүү -

Унаар халлааны умата күлүмнүүр

омуннаах санаалаах буолуо этэ!

Арыл-чаҕыл алмаас курдук,

Албаннаах кытаанах буолуо этэ;

Хонуу-толоон хомураҕын курдук,

Кулан ыраас буолуо этэ;

Сайылык сибэккитин курдук,

Сандаар ыраас сиэдэрэй буолуо этэ;

Олоҥхо аргыһын курдук,

Уйан-уйаҕас буолуо этэ,

Эрчимэннии эрдээх буолуо этэ

Айымньылар / Савва Тарасов ; [редкол.: Ф.В. Габышева уо.д.а.] - Дьокуускай : Бичик, 2014. - (Саха народнай суруйааччылара).

Савва Тарасов

Саха Өрөспүүбүлүкэтин өрөгөй ырыата

Аҕыс аргыардаах Аан Ийэ дойдуга

Албан аатырбыт, суон сураҕырбыт

Алгыстаах алаһабыт, сылаас уйабыт

Саха сирэ,

Эйиэхэ айхал! Уруй-туску!

Самныбат саргыҥ салалыннын!

Тохтубат дьолуҥ тосхойуохтун!

Аал уоккар алгыс буоллун!

Аар баҕах сэргэҥ анньылыннын!

Уйгу кытыллаах киэҥ-кэтит Өлүөнэ

Өлбөт-мэҥэ уутун иҥэриммит

Уруу-хаан омуктар ууһаабыт-тэнийбит

Саха сирэ,

Эйиэхэ айхал! Уруй-туску!

Самныбат саргыҥ салалыннын!

Тохтубат дьолуҥ тосхойуохтун!

Аал уоккар алгыс буоллун!

Аар баҕах сэргэҥ анньылыннын!

Сааскы халлааҥҥар сандаарар Көҥүл Күн

Көмүс, алмаас күлүмүрдээх устар,

Кэхтибэт кэрэмэс кэмнэри сырдатар

Саха сирэ,

Эйиэхэ айхал! Уруй-туску!

Самныбат саргыҥ салалыннын!

Тохтубат дьолуҥ тосхойуохтун!

Аал уоккар алгыс буоллун!

Аар баҕах сэргэҥ анньылыннын!

Оҕо литературатын антологията / Дьокуускай : Бичик, 2015 – 2-с кинигэтэ : орто уонна улахан кылаас оҕолоругар [хомуйан оҥордулар : Е.М. Поликарпова уо.д.а.]. - 2017. – 256 с.

Иван Гоголев - Кындыл

Сахам сирэ барахсан

Үрүҥ эһэ арҕаһыныы

Үллэр бааллаах хоту байҕал

Кытылыгар айар, ыллыыр

Сахам сирэ барахсан.

Оо, төрөөбүт күндү дойдум,

Таптыыбын эн ырыаларгын,

Хара улар хааһын курдук

Аалай кыһыл сарыалгын.

Олоҥхо да кыраайыгар

Эн хомуһуҥ тыаһын суохтуом,

Ханнык да сир халлааныгар

Эн сулускун мин булуом.

Үөрэр күммэр мин тулабар

Эн чыычааҕыҥ ыллаатын,

Ыалдьар күммэр мин аттыбар

Эн хатыҥыҥ санаарҕаатын.

Киирбэт күҥҥүн сүрэх курдук,

Түөспэр өрүү илдьэ сылдыам,

Көҥүл, модун ийэ дойдум

Киэҥ дуолун сырдатыһыам!

Семен Данилов

Киһиэхэ – төрөөбүт дойдута

Киһиэхэ – төрөөбүт дойдута

Төрөппүт ийэтин кэриэтэ:

Сүрэҕин ытатан, ыллатан,

Норуот кырдьыгар үөрэтэр.

Киһиэхэ – төрөөбүт дойдута

Төрөппүт аҕаҕа холонор:

Тоҥорон, буһаран, эрчитэн,

Ньыгыл укулаат оҥорор.

Киһиэхэ – төрөөбүт дойдута

Таптыыр дьахтарын кэриэтэ:

Кини дьоло, хомолтото

Хоодуот, уйаҕас сүрэхтиир.

Киһиэхэ – төрөөбүт дойдута

Таптыыр оҕотун тэҥнээҕэ:

Кини кэскилин туһугар

Тыынын да толук ууруоҕа.

Мин дойдум

(Садофьевтыы)

Бу далай, бу халлаан сарыала,

Сүрэҕи угуттуур күөх салгын,

Бу уйгу ыһыаҕын чараҥа,

Үлүскэн үөрүүбүт, бу дьолбут –

Барыта эн эбээт, мин дойдум!

Бу өлгөм үүнүүлээх алаастар,

Бу саһыл сыһыылар, толооннор,

Бу көмүс үктэллээх хайалар,

Угуттаан таһымныыр үрэхтэр –

Барыта эн эбээт, мин дойдум!

Бу мичил күн түһэн саатаабыт

Киэҥтэн киэҥ уорҕалаах сир-дойду,

Бу “кэхтэр” диэн тылы сатаабат

Кэрэммэт кэккэлээх ыччатым –

Барыта эн эбээт, мин дойдум!

Ньиргиэрдээх бу үрүҥ куораттар,

Киэҥтэн киэҥ куйаарар аартыктар,

Бу айар үлэбит этиҥэ,

Бу ыллыыр ырыабыт көмүһэ –

Барыта эн эбээт, мин дойдум!

Леонид Попов

Сахам сирин таптыыбын

Сахам сирин таптыыбын –

Сайылыгын ырыатын,

Сааскы күнэ тахсыытын,

Сарыал тыгар күөх тыатын,

Сахам сирин таптыыбын.

Сахам сирин таптыыбын -

Саамал кымыс утаҕын,

Санньыар хомус тыаһыырын,

Саарба, саһыл бултааҕын

Сахам сирин таптыыбын.

Сахам сирин таптыыбын,

Санаа курдук дэлэгэй

Сандал күннээх сыһыытын,

Сайдар, үүнэр үчүгэй

Сахам сирин таптыыбын.

Айымньылар / Леонид Попов ; редкол. : Р.Р. Жиркова уо.д.а. – Дьокуускай : Бичик, 2014. – (Саха народнай суруйааччылара).

Т. 2 : Ырыа ыллыыр алааска : хоһооннор, поэмалар / [хомуйан оҥордулар И.В. Мигалкин, З.В. Мигалкина]. – 2019. – 224 с.

Россия уһугар

Сахам сирэ –

Россия уһуга:

Илин-хоту

Эҥэринэн тайаата.

Сарсыардата –

Кыһыл саһыл кутуруга.

Киэһээҥҥитэ –

Киис кыыл кэрэ

уорҕата.

Кыһыҥҥыта –

Кырса өҥүнэн

кылбаарар.

Сайыҥҥыта –

Көҕөн баттаҕынан

унаарар.

Хатыҥнара –

Халлаан диэки

хантайаллар.

Дьыбардаахха

Лыҥкынаһа

ыллаһаллар.

Тымныы тыыннаах,

Тыаллаах, хаардаах

Тыйыс дойду

Диэбиттэрин да иһин,

Маннык күндү,

Маннык баайдаах

Бастыҥ дойду суох

диибин.

Мин санаабар,

Россия – Ийэ дойдум

Саҕаланар курдук

Сахам сириттэн.

Россия күүһүн-уоҕун,

Россия килбиэнин

Мин мантан

Бастаан билбитим.

Сахам сирэ –

Россия уһуга, -

Илин-хоту эҥэрэ,

Муҥурдаммат муннуга.

Сахам сирэ –

Россия кылаатын

Көрөр,

Истэр,

Бас билэр хаһаайын.

Уонна

Муустаах муора

кытылыгар

Часовойдуу кини турар,

Ыга туппут ыстыыгар

Дьүкээбил уота

умайар!

Саха сирэ

Саха сирэ диэни

Сабаҕалаабат эбиккин:

Аргыар кыһын буолбатах,

Алмаас даҕаны буолбатах!

Саха сирэ диэн – киһи!

Саҥарара сахалыы,

Илиилэрэ уус киэнэ,

Атахтара булчут киэнэ,

Олоҥхоһут киэнэ бэрдэ!

Саха сирэ – дьиҥнээх киһи,

Саҥыйахтаах, бэргэһэлээх, -

Бүтүн ийэ дойдуга

Бүгүн дьолу айсааччы!

Мин дойдум – күөх сад

Ааттаах тымныылаах

Амырыын сир диэн

Ааттыыллар Эйигин,

Айылгы дойдубун.

Оттон Эн миэхэ

Унаар күөх садкын.

Кырыалыын, тымныылыын,

Кырдьык, Эн миэхэ

Кыһыҥҥы сад

буолбатах үһүгүөн?!

Мастаах дойдуга баппат

Бардам баҕа санаалар

Манна, симэх оттуу, ситэллэр,

Ханна да хам баттаппат

Харса суох сырыылар

Сибэккилэрэ чэлгийэллэр.

Манна Таптал уонна Доҕордоһуу

Барҕара силигилиир –

Хомуурдаах баай хоско буолбакка –

Хотугу халлааным анныгар!

Сиэдэрэй сирим-дойдум

Синньэ күөх симэхтэрэ

Ситэ-хото билигин да

Хоһооҥҥо

Холбоно иликтэр,

Ырыаҕа

Ыпсарылла иликтэр,

Тааска

Тапталла иликтэр,

Мраморга

Былана иликтэр.

Ол симэхтэр миэхэ

Олус да күндүлэр,

Уйадыталлар сүрэхпин,

Ууну ыгаллар харахпар,

Уматаллар дууһабын.

Күөгэйэ чэлгийэр

Күөх чэчир садпын

Кыһыҥҥы тымныы

Кыайыа эрэ суоҕа,

Хаһыҥ да, хахсаат да

Хаарыйыа эрэ суоҕа,

Ирбэт муустаах тоҥ буорум

Иинэҕэстэниэ эрэ суоҕа!

Туруйа курдук уолаттарбыт –

Тоҥ буору

Тобулан үүнэр ньургуһуннар,

Кыталык тэҥэ кыргыттарбыт –

Кытылга кылбаарар

Кыһыл, аалай сардааналар.

Сахам сирэ –

Саргылаах садым

Саһарҕанан кыыһар,

Сардаҥанан саатыыр!

Моисей Ефимов

Саха сирин ыччата

Таатта талыы хонуутугар

Таалалаахтаан үөскээбит

Саха сирин ыччата

Сайдам, чэбдик бэйэлээх

Саха сирин ыччата

Дьааҥы таастаах хайатыгар

Дьаарбайталаан улааппыт

Саха сирин ыччата,

Сайаҕастай санаалаах

Саха сирин ыччата,

Үрдүк үөрэх аартыгынан

Үөрэ-көтө дабайар

Саха сирин ыччата,

Сайдар, үүнэр аналлаах

Саха сирин ыччата.

Күргүөм күүстээх үлэлэргэ

Күүһэ-уоҕа ахсаабат

Саха сирин ыччата,

Сатал-дьоһун туттуулаах

Саха сирин ыччата.

Элбэх араас омуктардыын

Эйэ-дэмнээх доҕордуу

Саха сирин ыччата,

Саргы туһун толкуйдуур

Саха сирин ыччата.

Литература ааҕыыта, 1 кылаас / Л.В. Захарова, У.М. Флегонтова ; [Н. Николаева ойуулара]. – 2013 с. тираһыгар эбии таһаарыы. – Дьокуускай : Бичик, 2014. – 128 с. – (“Саха оскуолата” систиэмэ).

Михаил Тимофеев

Ийэ дойду хантан саҕаланар?

Аҕаларбыт этэллэр:

- Ийэ дойду саҕаланар

Алаһа дьиэттэн, тиэргэнтэн,

Ача оттоох алаастан ...

Оҕолорбут этэллэр:

- Ийэ дойду саҕаланар

Букубаартан, кинигэттэн,

Үрүҥ күннээх ойууттан ...

Эдьиийдэрбит этэллэр:

- Ийэ дойду саҕаланар

Хатыҥ чараҥ сиккиэриттэн,

Хотой көтөр чыпчаалыттан ...

Бэтэрээннэр, саллааттар

Бары биирдик этэллэр:

- Ийэ дойду саҕаланар

Кыраныысса кирбиититтэн.

Ыһыахтарга, урууга

Ырыа тыла биири этэр:

- Ийэ дойду саҕаланар

Ийэ бигиир биһигиттэн.

Аартык : алын кылаас оҕолоругар / [хомуйан оҥордулар : Г.С. Гаврильева, Л.С. Заровняева ; А.В. Постникова уруһуйдара]. – Дьокуускай : Бичик, 2014. – 80 с.

Д.К. Сивцев - Суорун Омоллоон

Элиэнэ эбэккэм

Эҥсиллэр Элиэнэ эбэккэм,

Эн миэхэ харахпар бу бааргын:

Көрөбүн күндэлэс долгуҥҥун,

Күөх унаар күлүмнэс урсуҥҥун.

Саныыбын Сайсарыҥ аларын,

Саас кэлэн ньургуһун быгарын,

Мырааҥҥар мутукча тылларын,

Уу кэлэн, Күөх хонуу туоларын.

Таптыыбын Дьокуускай куораппын,

Талааннаах хотугу ыччаккын,

Табанан айанныыр кыһыҥҥын,

Талыы чээл кыыс кэрэ сайыҥҥын.

Ийэ дойду

Ийэ итии таптала,

Эдьиий нарын сүрэҕэ

Эйиэхэ баар эбээт,

Ийэ дойду, биһиэнэ!

Оҕо сааспыт оонньуутун,

Олох дьолун үөрүүтүн,

Имнээх халлаан кэрэтин,

Ийэ дойду, эн биэртиҥ!

Үөрэх үрдүк ситиһиитэ,

Үлэ дьикти айыыта,

Эйэ-доҕор эрэлэ –

Ийэ дойду бэлэҕиҥ.

Уоттан толлон турбакка,

Ууттан иҥнэн хаалбакка,

Эдэр ыччат – бэлэммит

Ийэ дойду иннигэр!

Иииппит сүһүөх дьоҥҥуттан,

Иэстээх чэгиэн кэккэттэн

Итии төлөн эҕэрдэ,

Ийэ дойду, эйиэхэ!

Мусьяна Сосина

Мин сахабын

Сахам сирин таптыыбын,

Уратыбын билинэбин,

Итэҕэлбин ылынабын.

Өбүгэбин ытыктыыбын.

Айылҕаттан ананаммыт

Алгыс тыллаах омукпут,

Айылҕаны ытыктыыр

Алтыһар аналлаахпыт.

Кыра оҕо эрдэхтэн

Сахалыы саҥарыахха,

Өбүгэбит үгэһин

Ытыктыы улаатыахха.

Мин сахабын, эн сахаҕын,

Биһиги улуу омукпут,

Дириҥ силистээх-мутуктаах

Кэхтибэт Аал Луук мастаах.

Үйэлэри уҥуордуур,

Үүнэр-сайдар саргылаахпыт.

Киһи буолан килбэйиэхпит,

Саха буолан сандаарыахпыт.

Сахам сирэ

Таптыыбын алгыстаах

алаастаах,

Киэҥ дойдум кэрэкэ

көстүүтүн,

Субулла сиэттиһэр үрэхтээх,

Илгэлээх үтүөкэн дойдубун.

Кырыа хаар оһуордаах

кыһыннаах,

Көмүскэ сууланар күһүннээх,

Ньургуһун олбохтоох

Сааскылаах,

Күөрэгэй тойуктаах

Сайыннаах.

Харысхал алгыстаах

хомустаах,

Олоҥхо кэрэкэ эйгэлээх,

Түмсүүлээх оһуокай

үҥкүүлээх,

Кэскиллээх кэнчээри

ыччаттаах.

Сүрэх сылаас иэйиитинэн: Хоһооннор, интервьюлар, ахтыы / Иван Мигалкин. – Дьокуускай: Бичик, 2004. – 240 с.

Иван Мигалкин

Киэн тутун, эн саха буоларгынан

Ханнык да кэмҥэ, ханна да сылдьан

Киэн тутун, эн саха буоларгынан –

Сахалыы намыын саҥанан,

Дууһаны күүркэтэр оһуокайынан.

Сымыйалыыр диэни

билбэтэх өбүгэлэргинэн,

Тоһуттар тымныыттан

толлубатах удьуоргунан.

Күүстээх тапталга

бэриниилээх кыргыттаргынан,

Ыалдьыты үөрэ көрсөр

Аламаҕай санаалаах эмээхситтэргинэн.

Ханнык да кэмҥэ, ханна да сылдьан

Киэн тутун, эн саха буоларгынан!

Сахам дьоно, эһиги

Сахам дьоно, эһиги –

Таптыыр Мүрүм алааһыныы

Киэҥҥит, холкугут, намыыҥҥыт.

Дыргыл сыттаах ньургуһуннуу

Нарыҥҥыт, сэмэйгит, тулуурдааххыт.

Сахам дьоно, эһиги –

Хатан хомус ырыатыныы

Кэрэни саҕар майгылааххыт.

Сардаана үүнэн турарыныы

Күҥҥэ, олоххо тардыстаҕыт,

Сахам дьоно, эһиги –

Былыргы уран чорооннуу

Сатыыгыт ыалдьытымсах буолууну.

Сахам дьоно, эһиги –

Тыһыынчанан саастаах сулустаргыт,

Быдан дьыллартан умайаҕыт,

Айылҕа курдук уһун үйэлээххит,

Ийэ сир курдук өлбөт аналлааххыт!

Сахам дьоно, эһигинэ суох...

Сахам дьоно, баҕарабын эһиэхэ –

Аламай күннээх, арылы кустуктаах

Үрүҥ түүннэрдээх сайаҕас сайыны.

Дьиэрэҥкэй тэбиҥ, оһуокайдаан ойуҥ –

Күөҕүнэн симэнэн дыргыл сыттаммыт

Кыыс хатыҥы тулалыы!

Лыҥкынас хомуһунан доҕуһуоллатан –

Уруургуур илиигин

Улуу нуучча норуотугар үйэ-саас уунаҥҥын!

Сахам дьоно, эһигинэ суох –

Чыычаах чырыптаабат алааһабын,

Күн көрбөт кырдалабын,

Ааҕааччыта суох умнуллубут поэппын.

Ааҕар кинигэ : төрөппүт оҕотугар ааҕарыгар : 2-с кинигэ / хомуйан оҥордулар : Л. В. Аргунова, С. М. Захарова ; Александр Баишев, Надежда Николаева, Аграфена Постникова, Карина Постникова уо.д.а ойуулара. – 2020. – 176 с.

Александр Николаев

Мин дойдум

Мин дойдум –

Кэтит иэнэ хайдаҕын

Кэлэн-баран билбэппин.

Уһун куйаар уорҕатын

Уҥуоргутун көрбөппүн.

Мин дойдум –

Мутук тостон тыһыргыыр

Модун тымныы кыһыннаах,

Көтөр кэлэн сымыыттыыр

Күндү кылгас сайыннаах.

Мин дойдум –

Дьолу тэҥҥэ үллэстэр

Нуучча, саха норуоттаах,

Бары сиргэ иһиллэр

Баһаам элбэх баайдардаах.

Мин дойдум –

Кэлэр кэмҥэ кэмэ суох

Кэтит кэскил кэһиилээх,

Ким да кэлэн дьоллонуох

Кэтэһиилээх киэҥ иэннээх.

“Чолбон сурунаал” муус устар 2022 с.

Алампа Соппуруонап

Саха норуотугар

Үгүс үйэлэргэ үөскээбит

Үтүргэннээх үөдэн олоҕу

Үс дойду үлэһитэ

Үөрдүһэн – үксээн сылдьаннар

Үлтүрүтэн бараннар,

Үтүргэнэ суох үтүө олоҕу,

Үөхсүү өһү өһүлэн,

Үөрэ – көтө көссөн,

Үөрдүһэн, ханыылаһан сылдьан,

Үрүҥ күн курдук

Үтүө көҥүлү өйдөтөн,

Үгүс саха өбүгэтин

Үөскэтиэҕиҥ, үөлээннээхтэр!..

Кыра дьон кыттыһан,

Кыһыл былааҕынан кымньыыланан,

Кыа хааннарын тохторон,

Кыһалҕалаах олоҕу кыйдаанннар,

Кыраай кыһын сирдээх

Кыра саха дьонугар

Кырааскалаах олоҕу

Кыайан – хотон биэрбиттэрин

Кыһалҕатын өйдөөн,

Кыыһырбыты кыйдаан,

Кыра саха олоҕор

Кыттыһан сылдьаммыт

Кыһалҕаны кыччатан,

Кыахпытын ылыаҕыҥ,

Кыра ыччат доҕоттоор!..

Сааһын – үйэтин тохору

Сандаҕаны көрбөккө,

Саба баттанан сатыылаабыт,

Саха урааҥхай саһыарбыт

Саар булгунньах саҕа

Салбаҥ санаата сайдара

Сааскы күн сайаҕас

Сандаҕатын курдук

Саха омук сиригэр

Салаллан кэлиитигэр

Сайыалаһар санааны сабан,

Содуомнаһар суобаһы сууйан,

Суон тиит курдук

Сомоҕолоһон сылдьаммыт

Сорукпутун ситиэҕиҥ,

Соргубутун тутуоҕуҥ.

Аан дойду арабуочайа

Айхаллаах айылгытынан

Атаҕастабылтан арахсан,

Алгыстаах олох атахтанан,

Аан дойдубутугар

Ааппытын булан арахсар

Амныата суох айылгылаах

Аптаныамыйа арылларыгар,

Аччыгый саха аймаҕа,

Арыы тыа курдук

Арахсыспакка сылдьан,

Айхалынан аргыстаһан,

Ааппытын булуоҕуҥ, атастаар!..

Үөл талах курдук

Үөскээн, үүнэн иһэр

Үөрэхтээх саха үөрдүстүн!

Ыарҕа ойуур курдук

Ыччат – ыраас саха

Ылбаҕай санаата ыбыстын!

Арыы чараҥ курдук

Аймах билэ саха

Аптаныамыйаны айхалынан арыйдын!..

Былытыан Ойуунускай

Син биир буолбаат?!!

(Максим Кирович Аммосовка)

Аарт – татай! Алаата оҕолор!

Аан – ийэ дойдубут үрдүгэр,

Саха хамначчытын иннигэр

Сардаҥалаах ааны аһаарыбыт,

Күүрээннээх мөккүөрү күүрдэммит,

Күүстээх үлэни үлэлээммит –

Хараҥа олох халбарыйарын иннигэр

Ханна да бараммыт

Хара хааммыт тохторо

Син биир буолбаат?!!

Сир үрдэ киэҥ –

Үлэлиирбит курдук үлэлиэхпит,

Үрүҥнэри кытта мөккүһүөхпүт...

Өрөгөйдөөх өрөбөлүүссүйэ иннигэр

Өстөөхтөн өлөр да күннээх буоллахпытына

Төрөөбүт ийэ буор сирбитигэр

Төннөн, өлбөтөхпүтүн даа! – диэммин

Хомойорбун билбэппин,

Хоргутарбын көрбөппүн.

Социализм идеятыгар,

Соргулаах олох иннигэр

Ханна да бардахха,

Хандалы да кэттэххэ,

Аан ийэ дайдыбытыттан

Арахсыбыппыт да иһин,

Уоттаах улуу модун санаабыт

Уҕарыйыа дии санаабаппын.

Аарт – татай! Алаата оҕолор!

Аныгы уол оҕо барахсан

Аан – ийэ дайдым далбарыттан

Арахсар күнүм кэллэҕэ диэн

Санааҕа – онооҕо ылларан,

Санньыйыаҕа дии санаабаппын.

Хай да сиргэ барара,

Ханна да баран үлэлиирэ

Син биир буолбаат?!!

Сир үрдэ киэҥ –

Үрүҥү үнтү тэпсэргэ

Үҥүү, батас өргөстүөхпүт,

Аймах – билэ дьоннорбутуттан

Араардахтара абатын диэммит.

Хомуньуус баартыйа барахсан

Хотойдуу хоодуот, хоһуун оҕолоро

Кэнтиккэ да охтуохпут буоллар,

Кэрээнэ суох кэпсэтэр дьон буолуохпут.

Хараҥа олох халбарыйарын иннигэр

Ханна да сылдьаммыт

Хааммыт тохторо

Син биир буолбаат?!!

Сир үрдэ киэҥ-

Аан ийэ дайдыбытыттан

Арахсыбыппыт да иһин,

Уоттаах улуу модун санаабыт

Уҕарыйыа дии санаабаппын.

Күннүк Уурастыырап

Автономия күнүгэр

(Кинибэли үтүктүү)

Имэҥ санаа түһэн,

Икки атах түмсэн,

Хахай хаана киирэн,

Хара дьайы сирэн,

Үллэн – түллэн турда,

Үҥүү – батас тутта.

Дьолбут сордуун тустар,

Дьоһун соргу тупсар,

Баттал баһа быстар,

Байым саргы сыстар,

Өркөн долгун түстэ,

Өлгөм баала сүүрдэ.

Сата ааһан, намтаан,

Сата быһыы сайдан,

Эргэ олох тэйэн,

Эрэй - буруй эстэн,

Күммүт үөһэ көттө,

Көҥүл үөрэ көрдө.

Самнан өлбүт бииһин ,

Саха омук сирин

Өктөөп чэлгиэн күнэ,

Өлбөт чэгиэн күүһэ,

Кэскил дьолун кутта,

Кэҥиир суолун тутта.

Сэбиэт былаас төлкө

Сэргэх суолун төрдө,

Уоттаах долгун түспүт

Уордаах дохсун күүспүт

Кырдьык уоҕа тыынар,

Кыьыл кыыма кыынньар.

Көҥүл күнэ көрбүт,

Күндү күөҕэ күлбүт

Ийэ дойдум ньуурун

Илгэ, быйаҥ дуолун

Эҥин сөрүүн салгын

Эмтээх тыына саптын.

Иван Гоголев – Кындыл

Кини

( Исидор Барахов төрөөбүтэ 100 сыла туолуутугар)

Кини

Килиэ - халаа дыбарыастарга

Киэбирэ тойомсуйбатаҕа,

Уорастыйбыт уоруктарга

Улуутуйан тооспоҥнооботоҕо.

Кини

Киһи киэнэ сэмэйэ,

Киһи киэнэ килбиэннээҕэ,

Бүтэй Бүлүү түгэҕэр

Бүрэ балаҕаҥҥа

Бүгэн төрөөбүтэ,

Бүгүрү, кыра норуотун

Ынчыгын, муҥун,

Ыраас ыратын

Аччыгый сааһыттан

Амарах дууһатыгар иҥэрбитэ.

Симик норуоттан төрөөн,

Симэлийэн, умуллан хаалбакка,

Куһуурар тыаллаах

Куйаар ортотугар

Көмүс кутаа буолан

Күлүбүрүү умайбыта,

Көҥүл төлөнүн

Күөдьүтүспүтэ,

Кырдьык кыымын

Кыайыылаахтык ыһыспыта,

Албынынан амалыйбыт

Аньыыта суох этэ,

Кураанаҕынан куолулаабыт,

Кубулуна сылдьыбыт,

Буор сирэйдэммит

Буруйа суох этэ!

Бастыҥ баайа

Бар дьоно

Барҕарыан баҕата этэ,

Үтүө дьулуура

Үлэһит дьон

Үрдүүрүн туһугар этэ.

Эппит тыла,

Этиҥҥэ этиҥ буолан,

Энсиллэ ньирилээбитэ,

Саҥарбыт саҥата,

Сатаҕа сата буолан,

Сайдамнык сатараабыта.

Үөрэҕэ суох саха

Үүнэн, үрдээн эрэриттэн

Үс төгүл бэйэтэ

Үрдээбит курдук

Үөрүөх да этэ!

Тутум саҕа эрээрилэр

Толуу тиит курдук чоноһор

Ала эриэн тойоттору

Ахсарбакка,

Аттыларынан ааһыах этэ,

Сэмэй дьону кытта

Сэргэстэһэн олорон,

Үлэ - түбүк туһунан

Үөрэ -көтө сэлэһиэх этэ,

Сылааларынан

Сылайыах да этэ,

Эрэйдэринэн

Эрэйдэниэх да этэ!..

Олус дьадаҥы тэриллээх

Олорбут кыра дьиэтэ

Уорастыйбыт уоруктааҕар

Уруулуу чугас эбээт!

Ытык киһи аатыраары,

Ыҥыранан саҥарбакка,

Ыадастан хаампакка,

Билигин даҕаны

Биһигини кытта

Илии тутуһан,

Истиҥник сүбэлэһэр.

Кэрэ - бэлиэ дьонунуун

Кэккэлэһэ сылдьан,

Кэскили түстэһэр.

Көппөхтүүн, бөхтүүн

Көбөөрү гыннахтарына,

Кини курдуктары өйдөөммүт

Килбиэҥҥэ, кэскилгэ эрэнэбит,

Хараараары гыммыт тыыммыт сырдыыр,

Хараастыбыт санаабыт дьэгдьийэр.

Моисей Ефимов

Сахалыы

Тоҕо мин саха буолан төрөөбүтүм буолуой?

Бу хоту дойдум кэрэтин билээри,

Толору дьолу манна саха эрэ булуо

Кини эрэ өйдүө бу сир дьиктилэрин.

Манна туох барыта сахалыы саҥарар,

Сахалыы суугунуур баараҕай аар тайҕа.

Сахалыы чуопчаараллар талахха чыычаахтар,

Сахалыы намыыннык сандаарар саһарҕа.

Сахалыы, сахалыы... Барыта сахалыы...

Сахаҕа эрэ тааллар таабырын манна баар.

Тыал күөл урсунун көмүс ырбыылыы

Сахалыы салгынынан сайа охсор буолбаат.

Сахалыы ким билбэт сатаан өйдүө суоҕа

От - мас иччитэ туохтан үөрэрин.

Саха манна өрүүтүн өрө тута туруоҕа

Айыы киһитин айылгылаах үгэһин.

Сахалыы эрэ тылынан сатаан туойуллар

Олоҥхо мындыртан мындыр номоҕо.

Манна сахалыы саргынан салаллар

Орто буор дойду уйгулаах олоҕо.

Сахалыы ураты дьиктини айаары,

Сахалыы талаанынан аар - саары байытаары,

Кэлэр кэнчээрибитин кэхтибэт кэскиллээри

Өбүгэлэрбит булбуттара бу Саха сирин -

Таҥара сахаларга анаабыт дойдутун,

Сир кэтит иэниттэн быһан биэрбит лоскуйун.

Мин - Сахабын

Мин - сахабын. Кимтэн даҕаны

Итэҕэһэ суохтук сананабын.

Көрүнньүккэ буолбатах, дьиҥ - чахчы

Көҥүл буолуохпун баҕарабын.

Бэйэм баспын бэйэм билинэн,

Бэйэм билэрбинэн олоруум.

Сирим баайынан, үрүҥ илгэбинэн

Дьолум чороонун толорунуум.

Атын омуктардыын эйэ дэмнээхтик

Доҕордуу дьукаахтаһар ыралаахпын.

Айылҕаттан бэриллибит үтүө үгэстэрбин

Араҥаччылыы сылдьар аналлаахпын.

Мин - сахабын. Саха уратытынан

Киһи аймах кэскилин кэҥэтиһиэм.

Аан дойду сайдыытын үрдүк таһымынан

Саргыбын саҥардан түстэниэм.

Көй сулус үөһүгэр Хотугу Сулус

Тырымныы тырыбынайан көстөрүн курдук,

Үгүс норуот ортотугар "Саха" диэн омук

Өрүү сырдыы, чаҕылыйа турдун!

Мин - сахабын!

Күлүмчээн : (хоһоонунан энциклопедия) / Раиса Винокурова-Хаар Мичээрэ. – Дьокуускай : СМИК Мастер, 2018. – 272 с.

Раиса Винокурова-Хаар Мичээрэ

Айхал Сахам сиригэр!

Сырдык өй үөрэҕи билиини баһылаан,

Айарга-тутарга алмаастыы күлүмнээн,

Күөх, ыраас халлааҥҥа көмүс күн тахсыаҕа,

Сир ийэ иэнигэр сыдьаайа туруоҕа.

Айхал! Кэрэ дойдубар!

Айхал! Сахам сиригэр!

Өрөгөйбүт үрдээтин!

Албан ааппыт барҕардын!

Көмүскэс сүрэхпит төлөнүн күөдьүтэн,

Кыаҕыран, күүһүрэн, уйгуну үксэтэн,

Дьон-аймах алгыстаах суоллары арыйыа,

Эйэлээх ырыабыт сир ахсын дуорайыа.

Кэхтибэт кэскили, көҥүлү уруйдаан,

Саргылаах санааны көтүтэн, кынаттаан,

Аламай күн уотун үөрүүнэн көрсүөхпүт,

Үйэттэн үйэҕэ үүнүөхпүт, сайдыахпыт!

Төрөөбүт дойдубар

Кырыс сиртэн тирэнэммин

Киһи буолан үүнэрбэр,

Кэрэ кэскил тэринэммин

Кэрэхсэтэр кэмнэрбэр

Ийэ дойдуом! Мин эн ааккын

Киэн туттаммын ааттыаҕым.

Дьоллоох суоллар дабааннарын

Аартыктарын ааһыаҕым.

Кырымахтаах саһыл баайдаах

Айылҕабар тахсарбар,

Алгыстары кырыа хаардаах

Кырдьаҕастан ыларбар

Ийэ дойдуом! Мин сүрэҕим

Күүскэ тэбэн күүрүөҕэ.

Кынаттаммыт ыра санаам

Дьиктилэри күүтүөҕэ.

Ыраах сиргэ тэлэһийэн

Ордук иэйэн суохтуурбар,

Ахтылҕантан туоххаһыйан

Алаастарбын саныырбар

Ийэ дойдуом! Мин эн ааккын

Киэн туттаммын ааттыаҕым.

Дьоллоох суоллар дабааннарын

Аартыктарын ааһыаҕым.

Кэнэҕэски көлүөнэбэр

Көмүс көҥүл күрсэрбэр,

Көнө-мааны кэнчээрибэр

Кэс тылларбын этэрбэр

Ийэ дойдуом! Мин эн ааккын

Киэн туттаммын ааттыаҕым.

Дьоллоох суоллар дабааннарын

Аартыктарын аһыаҕым.

Петр Тобуруокап. Хоһооннор, поэмалар – Дьокуускай: Якуткнигоиздат, 1967. – 320 с.

Петр Тобуруокап

Сахам сирин ааттаатылар

Аан дойдуну кууһан ааһар

Радио долгуннара

Киһи аймах кулгааҕар

Сахам сирин –

Алмаас сирин

Хайҕаан, сөҕөн ааттаатылар.

Мөлүйүөнүнэн таргыы көтөр

Тыллаах кынат хаһыаттар

Бар дьон ааҕар хараҕар

Саха сирин –

Көмүс сирин

Хайҕаан, сөҕөн суруйдулар.

Мин дойдум киэҥ кэскилин

Көрөр сүдү мунньахха,

Ыйар улуу былааҥҥа

Саха сирин –

Барҕа баайын

Хайҕаан, сөҕөн ааттаатылар

Сахам сирин таптыыбын

Кыһын түүҥҥү дьүкээбил

Булчуттарга салюттуур,

Сайын кустук күлүмэ

Отчуттары уруйдуур

Сахам сирин таптыыбын,

Таптыыбын Сахам сирин!

Кыһын халыҥ хомурах

Туундаратын үллүйэр,

Сайын солко будьур от

Алаастарга күөгэйэр

Сахам сирин таптыыбын,

Таптыыбын Сахам сирин!

Кыһын буурҕа тойуга

Олоҥхолоон утутар,

Сайын чыычаах ырыата

Утуппакка угуйар

Сахам сирин таптыыбын,

Таптыыбын Сахам сирин!

Кыһын көмүс мөһүүрэ

Күлүмнэрин уматар,

Сайын дьэргэлгэн сибэкки

Ыһыаҕынан ытыллар

Сахам сирин таптыыбын,

Таптыыбын Сахам сирин!

Хоһооннор, поэмалар: [орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар] / Иннокентий Артамонов ; [хомуйан оҥордулар: И.В. Мигалкин, З.В. Мигалкина]. - Дьокуускай : Бичик, 2010. - с. 104

Иннокентий Артамонов

Тапталлаах сахабыт дойдута

С. Павлова музыката

Барҕа баай быйаҥнаах кыраайбыт

Киэҥ сырдык аартыгын аһыахпыт,

Көҥүлүн күөрэччи тутаммыт,

Самныбат саргытын айыахпыт.

Хос ырыата:

Тапталлаах Сахабыт дойдута,

Чэчирии, чэлгийэ үүнэ тур!

Доҕордуу эйэлээх норуота

Үйэттэн үйэҕэ туругур!

Ирбэт тоҥ буорбутун тобулан

Ньургуһун тахсарын кэриэтэ,

Хотугу халлааны сырдатан

Көһүппүт күн-дьолбут күөрэйдэ.

Хос ырыата.

Харахпыт аһыллан сырдаата,

Үөрүүттэн өй-санаа уһуктар,

Оһуохай айхаллыыр ырыата

Киэҥ Лена баалларын санатар.

Хос ырыата.

Сарсыҥҥы сырдыкка тардыһар

Олоҕу саҥалыы тутуохпут,

Көмүстүү, алмаастыы чаҕыллар

Дьолбутун бэйэбит булуохпут.

Хос ырыата.

Василий Скрябин - Идэлги

Саха гимнэ

Норуоппут дьылҕатын быһаарар,

Сайдыыга салайан таһаарар

Сардаҥа уоттара тыктылар,

Саһарҕа күлүмнүү чаҕыллар...

Саха киһитэ...Саха киһитэ...

Саха норуота...Саха норуота...

Киһиттэн итэҕэс сананыма,

Норуоттан намыһах көрүнүмэ.

Өйбүтүнэн сытыылыы тутаммыт,

Өндөйөр өргөскө тахсыаҕыҥ.

Санааны саргылаан салҕааммыт,

Саҥалыы олоҕу тутуоҕуҥ!

Көҥүлбүт быйаҥын туһанан

Хорсуннук, дохсуннук хаамыаҕыҥ.

Доҕордуу дьоннордуун тутуһан,

Күүрээннээх үлэнэн тыыныаҕыҥ.

"Өспүтүн-сааспытын өһөрөн,

Илиини илиигэ биэриэҕиҥ.

Өйдөспөт кэмнэри сүтэрэн,

Сомоҕо күүспүтүн түмүөҕүҥ.