«Ийэ суруктара»

Бэрт соторутааҕыта «Ийэ суруктара» диэн ааттаах биир дойдулаахпыт, «Ыал эйгэтэ» тосхол педагог-организатора Колосова Сардаана Владимировна бырайыактаан, хомуйан оҥорбут бэрт интэриэһинэй, дириҥ ис хоһоонноох, көмө сыһыарыы быһыытынан методическай пособиеттан уонна төрөппүт оҕотугар анаан суруйар, бэйэтэ айан таһаарар тус кинигэттэн турар «Ийэ суруктара» комплегы бэлэх туттум, ис сүрэхпиттэн чугастык ылынан аахтым. Бу быйыл 2021 сыллаахха Дьокуускайга «Сайдам» кинигэ кыһатыгар тахсыбыт, төрөппүккэ, ааҕааччы киэҥ араҥатыгар анаммыт кинигэ буолар.

Худуоһунньук Маргарита Яковлева кинигэ ис хоһоонун арыйар гына олус сиэдэрэйдик уруһуйдаабыта киһи хараҕар тута быраҕыллар. Кинигэҕэ ойууламмыт быычыкайкаан киһини сылаас илиитигэр көтөҕөн бигии олорор эдэркээн ийэ уобараһа бу быычыкайкаан киһи ийэтин истиҥ тапталын, сылаас тыынын иҥэринэн саха буолан сандаарыа, киһи буолан килбэйиэ диэн кэскиллээҕи, үйэлээҕи көрдөрөр символ курдук көрөбүн. Кинигэни редакциялаата педагогическай наука кандидата Марианна Юрьевна Билюкина.

Кинигэлэр иннилэригэр суруллубут «Оҕобутугар урааҥхай саха буолар уруйу олохтуоҕуҥ! Кэнчээрибитигэр киһилии буолар кэби киллэриэҕиҥ! Ыччаппытыгар Айыы Киһитэ буолар алгыһы биэриэҕиҥ!» диэн эпиграф ааптар икки кинигэтин сүрүннүүр өйүнэн-санаатынан, сүрүн идеятынан буолар.

Кинигэ ааптар киирии тылынан арыллар. «Ийэ суруктара» анал кинигэ төрөппүт санаатын сааһылаан, ураты уран тыыннаан истиҥ иэйиитин, сырдык ыратын ийэ тылынан тиһэн, оҕотугар анаан суруйар суруктарын түмэр, бэйэтэ айан таһаарар кинигэтэ буоларыгар туһуланарын, тапталынан, ыраас санаанан туолбут кинигэ төрөппүт оҕото сааһын ситэр кэрэ бэлиэ күнүгэр, эбэтэр ханнык баҕар үөрүүлээх, дьоро күнүгэр туттарыллар туохха да тэҥнэммэт, олус күндү бэлэх буолуоҕун бэлиэтээбитэ оруннаах.

Көмө сыһыарыыга төрөппүккэ көмөлөөх буоллун диэн санааттан сурук суолтатын туһунан суруллубут. Билиҥҥи балысханнык сайдар уйэҕэ илиинэн суруйуу сэдэхсийбит кэмигэр киһи илиитин сылааһын, сүрэҕин иэйиитин иҥэрэн суруйбут суруга ордук истиҥ, иһирэх буоларын, оҕоҕо чугас дьоно үтүөнү-кэрэни түстээн, сурукка тиспит истиҥ иһирэх иэйиилэрэ, сырдык ыраас ыралара, алгыстара оҕо олоххо бэйэтин миэстэтин таба булунуутугар, ис кыаҕын толору арыйарыгар, киһи киһитэ буола иитиллэн-такайыллан тахсарыгар төһүү күүс буолуохтарын туһунан.

Ааптар оҕону тапталынан иитиигэ үлэлэспит, үлэлэһэ сылдьар, оҕоҕо сурук суруйуу суолтатын туспа ньыма быһыытынан дириҥник үөрэппит, чинчийбит уһулуччулаах педагогтар В.А. Сухомлинскай «Письма к сыну», Ш. А. Амонашвили «Мартовский возраст. Письмо к дочери», «Исповедь отца к сыну», И.А. Киршин «Преображающие письма» айымньыларыттан ылыллыбыт оҕо уонна төрөппүт икки ардыгар истиҥ сыһыаны олохтуур иэйиилээх суруктарын, тус санааларын, көрүүлэрин түмэн киллэрбитэ кинигэни ситэрэн-хоторон, ураты тыыннаан биэрэр. Хас да сыл устата республикабыт «Кыым» хаһыатын «Алаһа дьиэбит» балаһатыгар бэчээттэммит З. Е. Тумусова дьиэтиттэн тэйэн ыраах куоракка үөрэнэ сылдьар оҕотугар Сэмэнчиккэ анаан суруйбут иэйиилээх суруктара билиҥҥи кытаанах кэмҥэ эдэр ыччат суолун таба тобуларыгар, оннун булуна охсоругар төрөппүттэр, ордук ийэ оҕотугар болҕомтото, утүө тыла, сүбэтэ-амата сөҕүмэр улахан суолталааҕын арылхайдык көрдөрөллөр.

Сурук суруйуута оҕону иитиигэ дириҥ суолталааҕын, үтүө түмүктээҕин соҕотох Шалва Амонашвили холобуругар көрүөххэ сеп. Кини уола Паата Шалвович - ыал амарах аҕата, тапталлаах кэргэн, Аан дойдутааҕы гуманнай педагогика киинин салайааччыта, психологическай наука доктора, психолог, суруйааччы, иитиилээх, чиэһинэй, туруу улэһит киьи. Кини аҕатын суруктарын олус күндүтүк саныыр, бу курдук олус истиҥник санаатын уллэстэр:«…Эта книга – одно из моих самых драгоценных сокровищ. Она способна оживлять во мне те туманные образы детства, которые недоступны многим. Она способна вернуть в теплые стены нашего старого дома…Она способна сделать жизнь прекраснее! В то же время она является живым напоминанием, мудрым заветом отца о том, что ценно на самом деле; о том, что любовь и уважение к людям гораздо важнее, чем вещи, достаток или власть. И что бы мы не имели, очень важно использовать наши знания и возможности на благо людей».

Кинигэҕэ интернет үйэтинээҕи ааҕааччы интэриэһэ аахсыллыбыт. QR – кодтаах буолан киһи элбэх информацияны ылар.

«Ийэ суруктара –ийэ сүрэҕин сэһэнэ» диэн ааттаах кинигэ иккис түһүмэҕэ сурук чахчы киһи тылынан кыайан тиэрдибэт киһи ис дьиҥ санаатын, тыынын, кутун-сүрүн иэйиитин, сырдык ыра санаатын тиэрдэр кыахтааҕын дьэҥкэтик арыйар.

Оҕобутугар анаан таптал, эрэл суруктарыгар тугу суруйуохпутуй? Хайдах суругу саҕалыахха сөбүй? Суруктарбытын хайдах түмүөхпүтүй? диэн мунаарар тугэҥҥитигэр, ааптар холобур быһыытынан кинигэни хас да түһүмэхтэргэ арааран, сааһылаан суруйуохха сөп диэн, сүбэ быһыытынан санаатын үллэстэр.

Кинигэ көмө сыһыарыытын кэннигэр ааптар төрөппүттэргэ баҕа санаатын суруйбут: «Күндү төрөппүт, оҕобутугар анаан суруйар кинигэбит бэйэбит хайдах саныырбытынан сааһыланан, киэркэйэн, сылаас тыыннанан, ураты иэйиилэнэн көҥүл буоллун. Кэпсиэхпитин, этиэхпитин баҕарбыт санаабытын, иэйиибитин мүччү туппакка, оҕобутугар анаан сурукка тиһиэҕиҥ. Үөрэтэр-такайар диэнтэн туттунан, кэскиллээх, үйэлээх буоллун диэн санаанан салайтаран, сырдык санаа өттүн тутуһан Таптал, Эрэл суруктарын суруйуоҕуҥ».

Иккис, эмиэ “Ийэ суруктара” диэн ааттаах төрөппүт оҕотугар анаан сурук суруйар тус кинигэтигэр, ааптар бэлиэтииринэн, ийэ эрэ суруйар диэн буолбатах, аҕа, эбээ, эһээ, эдьиий, убай бары суруйуохтарын сеп. Кинигэни арыйаатын кытары, төрөппүт кимиэхэ, хайа оҕотугар туһаайан суруйарын чопчу ыйар страницалаах, «Ийэ суруктара – таптал, эрэл суруктара», «Ийэ тапталынан удьуор утума салҕанар…», «Сир үрдүгэр баар бары кэрэ, кэрэмэс – киьи айымньыта», «Тапталынан туолбут суруктар сырдыкка-кэрэҕэ кынаттыыллар, сылаас тыыны иҥэрэллэр, күүскэ күүс эбэллэр, эрэли түстүүллэр…» түһүмэхтэрдээх . Оҕоҕо, дьиэ кэргэҥҥэ сыһыаннаах биллэр-көстөр дьон бэргэн этиилэрэ киирбиттэр. Холобур, «Оҕолорбор биэрэбин ийэм куннээх сылааһын, кинилэргэ аныыбын ийэм аптаах алгыһын» (Н.Михалева - Сайа), «Ийэ илиитин имэ тиийбит суруктара чахчы туох эрэ куустээхтэр… Тыл күүһүгэр ийэ сурэҕин күүһэ түмүллэриттэн буолуо… Тылгынан эппэккин сурукка ситэрэн, дириҥэтэн биэрэҕин…» (З.Е. Тумусова) о.д.а.

«Ийэ суруктара» оҕо күүс-уох, таптал, ыраас, сылаас тыын ылар кинигэтэ буолуо. Бу кинигэни оҕо саамай күндү бэлэх быһыытынан үйэтин тухары илдьэ сылдьыа. Наһаа элбэҕи ылыа, туһаныа. Ол курдук көлүөнэттэн көлүөнэҕэ дьиэ кэргэн реликвиятын быһыытынан хаалан иһиэ.

Сардаана Владимировнаны мэлдьи билиитин—көрүүтүн хаҥатарга дьулуһар, бэйэ үөрэниитинэн күүскэ дьарыктанар киһи быһыытынан билэбин. Бэйэтигэр саҥаттан саҥа билиини иҥэринэн, улуу педагогтары кытта алтыһан, тугу билбитин-кербутун, сэргии истибитин, суруммут бэлиэтээһиннэрин бастаан бэйэтэ илдьиритэн, быһааран баран ол билиитин ис сүрэҕиттэн дьонугар-сэргэтигэр тиэрдибитэ, сонун темалаах дьоһун үлэни иитиэхтээн таһаарбыта хайҕаллаах дьыала.

Биһиги кэммит уһулуччулаах педагогтарын Шалва Амонашвили, К.С.Чиряев, Л.С. Аргунова о.д.а. ыал дьолун араҥаччылааһыҥҥа туһуланар үтүө дьыалаларын салҕыыр, кинилэр суолларын солуур дьиэ кэргэн педагогтара элбээн иһэллэрэ киһини үөрдэр.

С.В. Колосова «Ийэ суруктара» диэн кинигэтэ төрөппүттэр остуолларын биир үтүөкэннээх кинигэтэ буолуо, төрөппүттэргэ оҕолоругар тапталынан туолбут иэйиилээх, алгыстаах суруктары суруйар үтүө санааны үөскэтиэ диэн бүк эрэнэбин.

Сылаас тыынынан илгийэр, күүс-уох биэрэр таптал, эрэл суруктара хас биирдии дьиэ кэргэҥҥэ, хас биирдии сүрэххэ баар буоллуннар!!! Оҕолорбутун үйэлэрин тухары арыаллаатыннар, арчылаатыннар!

Кунду о5олор уонна тереппуттэр! «Ийэ суруктара» кинигэни хайаан да ааҕаргытыгар, олоххутугар туһанаргытыгар сүбэлиибин.

Дьяконова Ольга Николаевна,

М.И. Брызгалова аатынан

Майатааҕы оҕо библиотекатын сэбиэдиссэйэ