"Ийэкээ, эйиэхэ ыллыыбыт" күн күбэй ийэлэргэ анаммыт хоһооннор

Күөрэй дуу, күөрэгэйим. / [Хомуйан оҥордо Л.С. Аргунова ; аан тыл Р.И. Федоров, А.Н. Павлов - Дабыл]. – Дьокуускай : Сайдам, 2015. – 304 с.

Марфа Куличкина

Мин ийэм

Күн сирин көрдөрбүт мин ийэм Аттыбар өрүүтүн баар буоллун,

Алгыһын ырыатын ыллаатын,

Олоҕум биһигин бигээтин.

Мин ийэм минньигэс сытыттан

Туймаара, дьоллоно ууллабын,

Ийэбин үөрдээри туох баарбын

Киниэхэ утары уунабын.

Мин ийэм олохтон дьолллонон

Мичээртэн атыны билбэтин,

Чөмчүүк таас оҕуруо таммаҕын

Хаһан да букатын тохпотун.

Мин ийэм эйэҕэс хараҕын

Мичээрэ хаһан да өспөтүн,

Мин ийэм үөрүнньэҥ сүрэҕин

Сааһырыы таарыйан ааспатын.

Ийэлэр

Ардыгар наһаалаан, атаахтаан, тотурҕаан

Ийэни тымныытык, хаҕыстык көрөллөр,

Хаарыаннаах хараҕын уутунан сууннаран

Амарах, уйаҕас бэйэтин аймыыллар.

Мин ийэ ол туустаах хараҕын уутуттан

Ураты дириҥ, ыар туох баарын билбэппин,

Сүрэххэ кутуллар ол тымныы дьыбартан

Эппинэн-хааммынан эрэйи көрөбүн.

Күн Ийэ аатыттан, ол күндү киһиттэн

Ийэ сир үрдүгэр кэрэ баар диэбэппин.

Дьиэ кэргэн үөрүүтэ, дьиэ кэргэн тыын дьоло –

Ийэлэр, ийэлэр, ийэлэр буолбаттаар!?

Хомойон, хоргутан, кэлэйэн, кэмсинэн

Хаһан да ытаабат буоллуннар Ийэлэр,

Олохтон үөрүүнү, оҕоттон мичээри

Күн ахсын, чаас аайы көрдүннэр Ийэлэр.

Кыталык ырыалаах сылларым : хоһооннор / Степан Дадаскинов; [Мария Баишева уруһуйдара]. – Дьокуускай : Бичик, 2008. – 128 с.

Степан Дадаскинов

Ийэ сүрэҕин туһунан номох

Күн-ийэ сүрэҕин тэбиитэ

Бэриллэр эбит дии, оҕоҕо.

Ол оҕо сүрэҕин иэйиитэ

Кэрэтэ кэпсэнэр номоххо.

Ийэбит сүрэҕэ дэһэбит

Ибирдии тэбэр ол сүрэҕи.

Биһиги бэйэбит билэбит

Ол сүрэх сырдыгын, күннээҕин!

Оҕотун сүрэҕэ тэбэрин

Аан бастаан ийэбит истибит.

Итиэннэ өрүүтүн-мэлдьитин

Кэрэни санаабыт, сипсийбит...

Ол иһин сүрэҕин кэрэтэ,

Санаатын сырдыга, үтүөтэ

Барыта оҕоҕо кэлбитэ,

Барыта оҕоҕо көспүтэ!

Күн-ийэ сүрэҕин тэбиитэ

Бэриллэр эбит дии, оҕоҕо.

Ол оҕо сүрэҕин иэйиитэ

Кэрэтэ кэпсэнэр номоххо!

Ийээ, сыллаан ылыым дуу?

Мин хотугу ийэкэм,

Минньигэстэй эриэккэс

Хаар нуурала сыттааххын,

Күөл тумана сыттааххын.

Хос ырыата:

Ийээ, сыллаан ылыым дуу?

Ийээ, кууһан ылыым дуу?

Оҕо сааспын саныахпын,

Оҕо буолан ылыахпын...

Алыһын да аҕынным

Аптаах түөһүҥ сылааһын,

Сүрдээҕин да суохтаатым

Сүрэҕиҥ тэбэр тыаһын.

Хос ырыата.

Уонна күөлүҥ уутунуу

Уу-чуумпутук одуулуур

Иэйэр сырдык хараххын

Имэрийэ көрүөм мин.

Хос ырыата.

Көрөрүм күндүтүн эбитин!

Ийэкээ, эйигин көрөбүн,

Оргууйдук, сылаастык көрөбүн.

Көрөммүн хараҕым сылыйар,

Сүрэҕим манньыйар, уоскуйар.

Эйигин көрдүм да, харахпын

Араарар кыаҕым суох букатын.

Тыаһа суох олорон көрөбүн,

Тыыммакка даҕаны көрөбүн.

Хамсыырыҥ, хаамарыҥ кэрэтиэн,

Хас саҥаҥ дорҕооно истиҥиэн!

О, ийээ, ону мин олустук

Долгуйа көрөбүн куруутун.

Бэйэҕэр эппэккэ эйигин Көрөрбүн эн олох билбэккин.

Бу курдук кэрэчээн ийэбин

Көрөрүм күндүтүн эбитин!..

Сулустар, суһумнааҥ оргууйдук

Түбүктээх үлэттэн сылайан,

Түлэй түүн үөһүгэр налыйан

Утуйа сыталлар ийэлэр

Уу чуумпу нууралга бигэнэн.

Хос ырыата:

Оргууйдук суһумнааҥ, сулустар,

Оргууйдук суугунааҥ, хатыҥнар.

Чуумпуруҥ, улуукан муоралар,

Чуумпуруҥ, өрүстэр, хайалар!

О, көрүҥ, оҕону кууһаннар,

Оҕоҕо сылаастык сыстаннар,

Оҕолуун оҕо буоланнар

Ийэлэр утуйа сыталлар.

Хос ырыата.

Биһиги бигээн эрэрдии

Ийэбит илиитэ ибирдиир...

Ийэлэр утуйа сыталлар,

Түһээннэр мичээрдээн ылаллар.

Хос ырыата.

Кыракый эрдэхтэн : кыра саастаах оскуола оҕолоругар хоһооннор, ырыалар / Степан Дадаскинов; Худ. Ноева В.Ф. – Дьокуускай: Бичик, 2002. – 48 с.

Барыбыт ийэлээхпит

Кулунчук ийэлээх,

Куобахчаан ийэлээх,

Кубачаан ийэлээх,

Кокууккам ийэлээх.

Вася уол ийэлээх,

Маша кыыс ийэлээх,

Тима уол ийэлээх,

Таня кыыс ийэлээх.

Ийэтэ суох оҕо

Суох эбит оччоҕо.

Күн кэрэ бэйэлээх

Ким бары ийэлээх.

Оҕолор барыбыт

Ийэни таптыыбыт.

Ийэлээх буоламмыт

Иэйэммит ыллыыбыт!

Ийэбит илиитэ

Эмиийин эмнэрбит,

Эмсэхтээн аһаппыт,

Сууннарбыт, тараабыт,

Сылаастык суулаабыт

Ийэбит илиитэ,

Ийэбит илиитэ.

Ыарахан ыарыыга

Ыксыырбыт саҕана

Сүүспүтүн туппута,

Сүрэҕэр кууспута

Ийэбит илиитэ,

Ийэбит илиитэ.

Ол курдук кэрэтик,

Ол курдук күндүтүк

Өрүүтүн-мэлдьитин

Өйүүр дии, кууһар дии

Ийэбит илиитэ,

Ийэбит илиитэ...

Ийэм кэлиэн иннинэ

Ийэм кэлиэн иннинэ,

Хоһум иһин хомуйуом.

Ийэм кэлиэн иннинэ,

Иһиттэри мин сууйуом.

Ийэм кэлиэн иннинэ,

Маспын кыстаан бүтэриэм.

Ийэм кэлиэн иннинэ,

Уубун баһан кэбиһиэм.

Ийэм кэлиэн иннинэ,

Уруоктарбын үөрэтиэм.

Ийэм кэлиэн иннинэ,

Бырааппынаан күүлэйдиэм.

Соруйбута туолбутун,

Бары бэлэм буолбутун

Ийэм кэлэн көрүөҕэ,

Ийэм онтон үөрүөҕэ!

Ийэбит сынньаннын

Оҕолоор, ийэбит сынньаннын,

Олуһун сылайыа – сынньаннын.

Оһоҕу бэйэбит оттуоҕуҥ,

Остуолу, иһити сууйуоҕуҥ.

Маспытын бэйэбит кыстыаҕыҥ,

Муостаны бэйэбит харбыаҕыҥ.

Ол кэннэ барыбыт мустуоҕуҥ,

Оргууйдук, тыаһа суох оонньуоҕуҥ.

Оҕолоор, ийэбит сынньаннын,

Олуһун сылайыа – сынньаннын.

Утуйан-нуурайан ылыаҕа,

Уох-сэниэ мунньунан туруоҕа!

Ийэбит үөрүөҕэ

Оҕолоор, чуумпуруҥ,

Оргууйуҥ, олоруҥ.

Ийэбит ол иһэр,

Иэхэйбиэн! Ол иһэр!

Киирэрин кытары

Киниэхэ утары

Сырсаммыт тиийиэхпит,

Сыллыахпыт, кууһуохпут!

Кулгааҕар сипсийэн

Куотуһан этиэхпит:

“Хоспутун, дьиэ иһин

Хомуйан кээспиппит!”

Ийэбит үөрүөҕэ,

Ол иһэр – үөрүөҕэ!

Оҕолоор, чуумпуруҥ,

Оргууйуҥ, олоруҥ...

Ийэкээ, эйиэхэ ыллыыбыт

Ийэкээ, эйиэхэ ыллыыбыт

Истиҥтэн-истиҥ ырыаны.

Эйигин олуһун таптыыбыт,

Таптыахпыт үйэ-саас тухары.

Эн кэрэ даҕаны киһигин,

Күн тэҥэ биһиэхэ күндүгүн.

Биһиги хас биирбит биһигин

Бигииргэр ыллаабыт үһүгүн.

Арыый да өйдөнөн, улаатан,

Аптаах ол ырыаҕын истэммит,

Эйиэхэ илиини даллатан

Эйэргттр-мичээрдиир этибит.

Ол кыра чыычаахтар бу бүгүн,

Ийэкээ, эйиэхэ ыллыыбыт.

Күн тэҥэ биһиэхэ күндүгүн,

Кэрэттэн кэрэҕин туойабыт!

Ол – ийэ, мин ийэм...

- Ити ким оргууйдук хаамарый?

- Мин ийэм, күн ийэм турдаҕа.

- Ити ким оһоҕу отторуй?

- Мин ийэм, күн ийэм буоллаҕа.

- Бу хантан минньигэс сыт кэлэр?

- Мин ийэм ас астаан эрдэҕэ.

- Бу хантан ичигэс илгийэр?

- Мин ийэм аттыбар кэллэҕэ.

- Субу ким ыраастык сыллыырый?

- Ол – ийэ, күн ийэ, мин ийэм.

- Субу ким бу үөһэ тыынарый?

- Ол – ийэ, күн ийэ, мин ийэм!

Ийэм ырыата

Мин ийэм ырыата,

Суһуоҕун кэриэтэ,

Намылхай, нап-намыын.

Мин ийэм ырыата,

Ытыһын кэриэтэ,

Сып-сылаас, нап-нарын.

Мин ийэм ырыатын

Долгуйан, итийэн

Таптыыбын олуһун.

Мин ийэм ырыатын

Өйбүттэн, сүрэхтэн

Сүтэриэ мин суохпун.

Мин ийэм ырыатын

Истиҥэ, иэйиитэ

Сырдыкка угуйар.

Мин ийэм ырыатын

Дьиктитэ-кэрэтэ

Дьиэрэйэр, субу баар!

Биэһи ыллахпына

Биэһи ылар кэрэтин,

Биэһи ылар, оо, бэрдин!

Үөрэбин-көтөбүн,

Үрүмэччи тэҥэбин!

Ийэбэр этээри,

Эбээбэр кэпсээри,

Мин дьиэбэр сүүрэбин,

Битийэ тэбэбин.

Ол хайдах сүүрэрбин,

Оҕолоор, көрдөрүүм:

Бу курдук сүүрэбин,

Мээчиктии тэйэбин!

Сибэккини хайалара?

Сибэккини хайалара

Бүөбэйдээн үүннэрбитэй?

Сибэккини хайалара

Сып-сылаастык көрбүтэй?

Сибэккини хайалара

Имэрийэн ылбытай?

Сибэккини хайалара

Утаҕын ханнарбытай?

Билэбин – мин ийэм

Мэлдьи-куруук бүөбэйдиир.

Сибэккибит ол иһин

Ситэн-тупсан үүнэр дии!

Константин Сосин

Ийэбитигэр

Күндү ийэбит биһиэнэ –

Үрүҥ күммүт кэриэтэ!

Маннык күлэ, мичилийэ

Мэлдьи эдэр буол эрэ.

Ол иһин оҕо сааска

Салгыбакка сылдьыахпыт.

Тиэтэйбэккэ улаатарга

Сөбүлэһиэ этибит.

Петр Одорусов

Биһиги маамабыт

Күн сирин үрдүгэр

Күн курдук саныырбыт,

Күндүттэн күндүбүт

Күн күбэй ийэбит –

Биһиги маамабыт.

Амарах сүрэхтээх,

Аһыныык дууһалаах,

Сайаҕас санаалаах,

Сымнаҕас майгылаах –

Биһиги маамабыт.

Үөрэрдиин үчүгэй,

Күлэрдиин бэһиэлэй,

Көрөрдүүн минньигэс,

Тыынардыын ичигэс –

Биһиги маабабыт.

Күнүһүн үлэлээх,

Киэһэтин түбүктээх,

Бэрийэр – харайар,

Биһиэхэ кыһанао –

Биһиги маамабыт.

Петр Тобуруокап «Сиибиктэ”

Маама күнэ

Салгын оонньуур, алаас күлэр

Дьэргэлгэнэ түстэ,

Маама күнэ, эбээ күнэ,

Эдьиий күнэ үүннэ!

Бүгүн күндү маамам үөрдүн,

Тэтэрээппин көрдүн –

Сыанам миэнэ үксэ “биэстэр”,

Аҕыйахтар ээ “түөртэр”.

-Оттон миэнэ күндү маамам

Бүгүн эмиэ үөрүө:

Хоһун сууйан, аһын астаан,

Остуол тардан көрсүөм.

-Ыйы быһа кистээн – саһан

Кыһыл шарфик баайдым,

Күндү маамам ону баанан

Үлэтигэр бардын.

-Маамам миэнэ ньирэй көрөр

Бочуоттанар киһи,

Күнүн аайы көмөлөһөр

Мин бэлэҕим – иэһим.

-Маамам миэнэ бастыҥ шофёр,

Тракторист бэрдэ,

Олус хойут тоҥон кэлэр,

Уотун оттуом эрдэ...

Оҕо бары күнүн аайы

Маамалары үөртүн,

Сырдык күннүү, сылаас саастыы

Маама күлэ көрдүн!

Константин Туйаарыскай

Мичээр

Күнтэн

Күөх халлаан мичээрэр.

Күөл үрдэ мичээрэр.

Күнтэн

Сир сирэм мичээрэр.

Күнтэн сибэкки тэтэрэр.

Күндү күн

Үтүө мичээригэр –

Мин ийэм мичээрэ тэҥнэһэр.

Архип Абаҕыыныскай

Ийэ барахсан

Этиҥ эрэ,

Оҕолор,

Эһигини биһиктээн,

Киммит маннык оҕолоон,

Киһи гынар

Бүөбэйдээн?

-Күндү ийэм барахсан.

Этэр

Сылаас тылынан

Эмиэ киммит

Саататар,

Эҥин нарын ырыанан

Эһигини утутар?

-Көмүс ийэ барахсан.

Этиҥ,

Киммит кичэйэн

Үтүө суолга

Үөрэтэр,

Эһигини тэрийэн,

Үөрэнэргэ көҕүттэр?

-Кини,

Кини барахсан.

Кини –

Ийэ барахсан.

Раиса Винокурова – Хаар Мичээрэ «Күлүмчээн»

Күн ийэм барахсан

Күн курдук сылаастык

Ким миигин таптыаҕай?

Истиҥник, иһирэхтик

Ким миигин кууһуоҕай?

Ийэм, ийэм, күн ийэм

Күн ийэм барахсан!

Киэһэ аайы ырыа ыллаан

Ким миигин утутуоҕай?

Сарсыарда аайы сыллаан

Ким миигин туруоруоҕай?

Ийэм, ийэм, күн ийэм

Күн ийэм барахсан!

Кыыс оҕо уйгута

Туран – олорон,

Туттан – хаптан,

Эргийэн – урбайан,

Күлэн – мисийэн,

Үҥкүүлээн – эргийэн

Кэрэ кыыспын,

Мааны кыыспын.

Кыыс оҕо килбиэннээх,

Киис – саарба киэргэллээх

Оҕуруо тигиэхтээх,

Оһуору анньыахтаах.

Илин кэбиһэр,

Кэлин кэбиһэр,

Киэргэл – симэх,

Ытарҕа, биһилэх,

Кэрэтин эбитин,

Күндүтүн эбитин.

Түөрт кыргыттар

Түөрт кыра сибэкки, кэрэ кыргыттар

Сарсыарда тураннар, тыаҕа бардылар.

Саҥардыы тыллыбыт хойуу мутукча

Сэргэхтэй мүөтүнэн сайан тарҕаата

Нария, Туйаара, Сария, Саргы,

Нария, Туйаара, Сария, Саргы,

Киэргэйбит, симэммит сирэм хонууга

Лыах курдук дайаннар, сыыртан сүүрдүлэр,

Тырымнас сардаҥа нарын утаҕын

Лыҥкынас тыаһынан күлэн ыллылар.

Сибэкки быыһыттан күөрэгэй чыычаах

Мичээрэр халлааҥҥа дайан таҕыста,

Сайаҕас салгыммар көрдөөх оҕо саас

Көмүстээх дорҕооно кутулла турда.

Амарах сир ийэ истиҥ тапталын,

Айылҕа бэлэхтиир кэрэ кэмнэрин,

Сылаас тыал сипсийэр эйэҕэс тылын

Сүрэххэ иҥэрэн улаатан иһиҥ.

Ойуоккалааһын

Тула эргин кыргыттар

Тэлгэһэҕэ мустаммыт,

Ыстанабыт, оонньуубут,

Уһун быаны көтөбүт.

Кыһыл имнээх буолуохпут

Кэрэчээнэ куолардыы,

Куота – сүүрэн хаалыахпыт

Үргүүк мэник туртастыы.

Кыыл табалыы тамайан

Кынталдьыһа сылдьыахпыт.

Туллук сааскы үөрүнүү

Туттарбакка дайыахпыт.

Көрбүт эрэ сөҕүөҕэ

Көнө – мааны таһааны.

Таптаан ырыа айыаҕа

Хоһоонугар холбуоҕа.

Кыысчааммар

Үрүмэччи курдук

Үрүҥ кынаттыам,

Сибэккичээн курдук

Симээн киэргэтиэм,

Суһуоххун өрүөм,

Суһуоххун өрүөм,

Кыракый кыысчааным,

Үөрэр туллугум,

Мичээрэр күнчээним,

Туойар чыычааҕым.

Суһуоххун өрүөм,

Суһуоххун өрүөм,

Дьылыгырас талахтыы

Көнө таһааҕын,

Дьүрүһүйэр хомустуу

Нарын куоласкын

Таптааммын сыллыам,

Таптааммын сыллыам.

Денис Оконешников

Ийэм

Ийэм миэнэ үчүгэй

Олус да эйэҕэс,

Мин туспар кыһаллар

Сууйар, тарыыр, өтүүктүүр.

Ийээ, санаарҕаама

Мин улаатыам –

Туһа киһитэ буолуом

Күнү быһа көмөлөһүөм.

Настя Рожина

Ийэм

Ийэм кэрэ мичээрин

Сааскы күҥҥэ холуубун,

Соҕотох кинини эрэ

Ахта – саныы сылдьабын.

Дьоллоох буоллун

Күндү киһим.

Доруобай буоллун

Таптыыр ийэм!

Мин дьыссааппын таптыыбын / Мусьяна Сосина ; [Е. Абрамова ойуулара]. – Дьокуускай : Бичик, 2018. – 32 с.

Мусьяна Сосина

Ийэбин үөрдээри

Мин бүгүн хоһооммун үөрэттим

Ийэбэр ааҕан үөрдээри.

Мин бүгүн хоһооммун үөрэттим

Тапталым тылларын этээри.

Таптыыбын эйигин, ийэкээм,

Эн нарын, эн истиҥ мичээргин,

Эн сэмэй, сымнаҕас майгыгын,

Эйэҕэс, элэккэй бэйэҕин.

Ийэ буола оонньуубун

Куукулабын ыламмын,

Ийэ буола оонньуубун,

Ийэм курдук ыллыыбын,

Имэрийэ сыллыыбын.

Пластелин мэһийэммин,

Бэрэски буһарабын,

Куукулабын күндүлээн

Үөрэ-көтө аһатабын.

Мин улаатан бараммын

Ийэм курдук буолуоҕум,

Ийэм курдук мичээрдээх,

Үтүө-мааны майгылаах.

Кулун тутар 8 күнэ

Араас өҥнөөх кумааҕыны,

Кыптыыйынан кырыйабын,

Кэрэчээнэ сибэккини

Оһуор тиһэ киэргэтэбин.

Ыллыы=ыллыы, үлэлиибин,

Араас өҥү дьүөрэлиибин,

Күндү көмүс ийэбэр

Бэлэхпин бэлэмниибин.

Нарын-намчы лоскуйдартан,

Кэрэ бэлэх тиһилиннэ,

Ийэм сылаас мичээриттэн,

Тулам сырдыы сандаарда.

Бүгүн ийэ күнэ үүннэ,

Кулун тутар ахсыс күнэ,

Күндү көмүс ийэбин

Олус күүскэ таптыыбын.

Үс кустук: хоһооннор / [худ. Д.Н. Татаринова] – Дьокуускай : Бичик, 2018. – 96 с.

Рустам Каженкин

Ийэ уонна дьол

Дьолу киһи бэрсиһэр

Ийэтиттэн саҕалаан,

Ийэ эмиэ дьолун билэр

Оҕотун тапталыгар.

Ийэ эбээт бу дойду

Бастакы Айыы сыдьаайы,

Талбатаҕыҥ да иһин

Олох бастыҥ барҕа баайа.

Дьол эмиэ ийэҥ курдук

Куруук аттыгар баар,

Хайа да кэмҥэ күүтүүлээх,

Судургу эрээри, бастыҥ бэлэх.

Бэйэ ааҕыыта : 1 кылааска ааҕар кинигэ / Л.В. Захарова,

У.М. Флегонтова ; [А. Шамаев ойуулара]. – 2013 с. тираһыгар эбии таһаарыы. – Дьокуускай : Бичик, 2014. – 64 с. – (“Саха оскуолата” систиэмэ).

Архыып Абаҕыыныскай

Ийэ барахсан

Этиҥ эрэ,

Оҕолоор,

Эһигини биһиктээн,

Киммит

Маннык оҕолоор,

Киһи гынар

Бүөбэйдээн?

- Күндү ийэ барахсан!

Этэр

Сылаас тылынан

Эмиэ киммит

Саататар,

Эҥин нарын

Ырыанан

Эһигини утутар?

- Көмүс ийэ барахсан!

Этиҥ,

Киммит кичэйэн

Үтүө суолга

Үөрэтэр,

Эһигини имэрийэн,

Үөрэнэргэ көҕүтэр?

- Кини,

Кини барахсан!

Кини – Ийэ барахсан!

Чобуо чуорааннарга / Евдокия Попова-Айыына. – Дьокуускай : Алаас, 2018. – 32 с.

Евдокия Попова - Айыына

Сылаас-истиҥ мичээрдээх,

Сымнаҕас-намчы илиилээх,

Ийэ, ийэ барахсан –

Кини ийэ барахсан.

Ким иннинэ туруоҕа

Күнү кытта сырсыаҕа,

Күлэ-үөрэ сылдьыаҕа

Күлүмүрдүү сырдыаҕа.

Таптыыр уолун күүтүөҕэ,

Таптыыр кыыһын кэтиэҕэ,

Түбүгүрэн да ылыа

Барытыгар кыһаныа.

Күнүһүн үлэҕэ буолуоҕа

Түүнүн түһээн көрүөҕэ,

Эн тускар кыһаныаҕа

Эрэллээх доҕоруҥ дэтиэҕэ...

Ыарыйдаргын ыксыаҕа

Аттыгар баар буолуоҕа,

Ыксары кууһуоҕа

Күнүн-ыйын барыаҕа.

Тыл оонньуута : (үөрэ-дьүөрэ дорҕоонноох олук хоһооннор, таабырыннар, чабырҕахтар) / Алып Чаҕаан ; кинигэҕэ А. Н. Баишев, Г. В. Илларионова, Л. В. Пинигина ойуулара туһанылынна. – Дьокуускай : Бичик, 2019. – 48 с.

Валерий Михайлов – Алып Чаҕаан

Ийэм миэхэ

Ийэм миэхэ үөрдэҕиэн,

Минньигэстик көрдөҕүөн.

Тоҕо, тоҕо диэтэххэ,

Ырыа ыллаан биэрдим мин.

Ийэм миэхэ мичээрдэ:

“Оҕом барахсан”, - диэтэ.

Тоҕо, тоҕо диэтэххэ,

Ааны аһан киллэрдим.

Ийэм миигин хайҕаата

Туһа киһитэ буолбуппун,

Тоҕо, тоҕо диэтэххэ,

Иһит сууйан үөрпүппүн.

Ийэм миэхэ махтанна,

Кууһан ылла, сыллаата.

Тоҕо, тоҕо диэтэххэ,

Дьиэбин дьиэлээн көрүстүм.

Таммахтар. Айар куттар алтыһыылара / Хомуйан оҥордулар Владимирова А.С., Птицына М.И. – Дьокуускай, 2016.

Федора Белолюбская

Ийэҕэ

Кыра оҕо аан бастаан тылланан

Күн-күбэй ийэтин ыҥырар,

Күн тэҥэ киһитэ – ийэтэ

Күннэтэ биэбэйдиир, арчылыыр.

Улааппыт оҕо үлэһит буолаары

Уһун суол аартыгын тутуһар,

Умнубат күн тэҥэ киһитин –

Уйгуну ыралыыр ийэтин.

Төрөтөр оҕону төлкөлүүр,

Алаһа дьиэбитин иччилиир

Ийэлэр, күн-күбэй ийэлэр –

Күн тэҥэ күндү да эбиттэр.

Марина Яковлева

Ийэбэр

Сарсыардааҥы сайыҥҥы күммүт

Күлэн мичийбитинии,

Мин ийэм эйэҕэс харахтара

Дьол уотунан кыыспыттар.

Туохха да тэҥнэммэт

Нарын, намчы уостара

Симиттибиттии сэрэнэн

Мичээринэн туолбуттар.

Дьолунан сыдьаайбыт сирэйэ,

Миэхэ махтаммыттыы

Олус сырдаан, киэркэйэн,

Эдэригэр түспүт курдук.

Оо, бу курдук өрүүтүн

Көмүс, күндү киһибин –

Бүөбэйдээн ииппит ийэбин

Үөрүүнэн симээтэрбиэн.

Петр Васильев

Биһиги ийэбит

Кыра киһи уһуктаат

Суохтуур, көрдүүр бэйэтин,

Күҥҥэ тэҥниир киһитин

Эйэҕэс-сайаҕас ийэтин.

Күнү быһа сосуһар,

Оонньотор, ас астыыр,

Барытын бары ыпсарар,

Ыарыйдаҕына тэҥҥэ ыарыһар.

Оттон биһиги эр дьон,

Алта уонун ааспыттар

Кыра оҕо курдукпут,

Туохпутун да булбаппыт.

“Сэгээр, таҥаһым ханнаный?

Били кээнчэм көстүбэт,

Эрбиим ханна буолуоҕай?”

Күннээҕи үлэм бүгүн бүппэт.

Дьиэ иһигэр барыны билээччи,

Бастыҥ ону-маны харайааччы

Биһиги ийэбит, эбэбит –

Таптыыр, ытыктыыр киһибит..

Тимофеев С. Олох уһун суолугар. Хоһооннор. /В.С. Парников уруһуйа. – Якутскай: Кинигэ изд-вота. 1981. – 528 с.

Степан Тимофеев

Мин ийэм

Мин ийэм сааскы күн кэриэтэ

Сандаара мичийэр харахтаах.

Мин ийэм – сааскы күн бэйэтэ,

Сайаҕас, ылааҥы майгылаах.

Мин ийэм нап-намыын саҥалаах,

Күлүөҕэ – күн курдук ылаарыа.

Мин ийэм саймаархай ырыалаах,

Санньыйбыт санааттан араарыа.

Туохтан да бу күндү киһибин

Туохха да тэҥниэхпин билбэппин.

Күн-күбэй ийэбин – эйигин,

Көмүскэ, алмааска биэрбэппин.

Мин туспар кыһаллар, сүүрээхтиир,

Мин туспар санааргыыр, үөрээхтиир

Соҕотох киһим бу эн бааргын,

Солбуйар тугу да булбаппын.

Ырыалар, хоһооннор, поэмалар: Орто уонна улахан саастаах оҕолоругар / Эллэй; Хомуйан оҥордо Д.В. Кириллин; Киирии тылын суруйда Н.З. Копырин. – Дьокуускай: Бичик, 2004. – 144 с.

Серафим Кулачиков – Эллэй

Таптыаҕыҥ ийэни!

Күн көрүө –от үүнүө,

Сибэкки тэтэриэ.

Күнэ суох туох үүнүөй? –

Күөх сирэм күкээриэ.

Ол тэҥэ – күн тэҥэ

Эн ийэҥ, мин ийэм.

Ийэтэ суох иинэн,

Иһийиэ сир ийэ.

Күндүттэн күндүнү,

Кэрэттэн кэрэни,

Күөх сирэм сир күнүн –

Таптыаҕыҥ ийэни!

Ийэттэн төрүүллэр

Генийдэр, геройдар,

Долгуннуу үксүүллэр,

Үүнэллэр норуоттар.

Эн, кини уонна мин

Ийэттэн кэлбиппит,

Ийэбит эмиийин

Илгэтин испиппит.

Күндүттэн күндүнү,

Кэрэттэн кэрэни,

Күөх сирэм сир күнүн –

Таптыаҕыҥ ийэни!

Эн Ийэ дойдугун,

Ийэҕин таптыыр буол,

Оҕоҕун-уруугун

Ийэлии иитэр буол!

Ханна да бардаргын –

Ыл ийэҥ алгыһын,

Ханна да буолларгын

Ийэҕин эн аҕын!

Күндүттэн күндүнү,

Кэрэттэн кэрэни,

Күөх сирэм сир күнүн –

Таптыаҕыҥ ийэни!

Сырдык иэйиим : [хоһооннор] / Иван Мигалкин. – Дьокуускай : Бичик, 2019. – 432 с.

Иван Мигалкин

Ийэ

Ийэ – олоҕу бэлэхтиир,

Ийэ – олоххо маарынныыр,

Кини – күҥҥэ тэҥнэнэр,

Күн күбэй Ийэ дэтэр

Егор Дмитриев

Маладьыас оҕолор

Кыччыгый бэйэтэ

Сэрбэллэн да турдар

Ырыаны да билэр,

Ахсааны да ааҕар.

Эрдэ туран баттаҕын

Эбэтигэр өрдөрөр.

Өрүүтүн ыраас буолан

Эһэтигэр сөхтөрөр.

Ийэҕэ көмө буолан,

Кыра кыыс иһит сууйар.

Аҕатыттан үөрэнэн

Атаҕын сотто сылдьар.

Утуйарга таҥаһын

Ууран кээһэр сааһылаан,

Сарсыыарда туран таҥнар,

Сирэйин да сууйтарар.

Ыраас, чэбэр оҕобут

Аһы остуолга ыспат.

Иһитин да киртиппэт,

Илиитинэн да туппат.

Оттомноох оҕо Люба

Олус да бэрээдэктээх,

Сыыстаҕына даҕаны

Кырдьыгынан этиэхтээх.

Эбээҕэ тапочканы

Этиппэккэ аҕалар.

Эһэтигэр тацаҕын эмиэ булан соһутар.

Дьиэ таһын ыраастаһан

Кыһаллан туран тарыыр.

Кыайбат буоллар даҕаны

Кырдьык – хордьук дьиэ харбыыр.

Оҕолор оонньуурдарын

Ымсыырдар да, былдьаспат,

Ытаан, сарылаан туран

Аҕал миэнэ дии турбат.

Төттөрүтүн хата, дьэ

Оҕолору сааратар.

Үчүгэйэгэ үөрэтэн

Туһалаахтык сынньатар.