"Дорообо, оскуолабыт"

Үөрэх баар – бараммат баай. Билиҥҥи үйэҕэ үөрэҕэ суох киһи диэн суоҕа буолуо. Хас биирдии киһи оскуола боруогун уктээн, үөрэх-билии эйгэтигэр киирэр. Оскуола кэннэ бу киһиэхэ олох киэн аартыга аһыллар. Оскуолаттан саҕаланар киһи олоҕу үөрэтэн, чинчийэн көрүүтэ, кини инники олоҕун оҥоһуута.

Күндү ааҕааччыларбытыгар, эһиэхэ анаан аналлаах хоһооннору утары уунабыт.

Оҕо литературатын антологията/хомуйан оҥордулар: В.Н. Луковцев, М.Г. Макеева; - Дьокуускай: Бичик, 2015.

Дорообо, оскуолабыт! (Руфов С.Т.)

Итиитик саныы сылдьабыт,

Иитиллэр оскуолабыт!

Эн ыччаттарыҥ кэлэммит

Эҕэрдэ этэн эрэбит.

Сайыны быһа утуктуу

Чуҥкуйбуккун умнубуккун –

Эн бүгүн уруккугунуу

Эмиэ көрүнэн туолбуккун!

Үтүө чаас! – диэн эҕэрдэлээн,

Ааныҥ үрдүттэн уруйдуу,

Кыраасканан күлүмүрдээн

Кылбайан, тупсан тоһуйдуҥ.

Күлсүү – салсыы, көрдөөх күүгээн

Көрүдүөр иһин толорор,

Эйигин ахтан эрдэлээн

Кэллибит бары оҕолор.

Сылы быһа билиигиттэн

Сылайбакка кэпсээн биэриэҥ,

Ийэ дойдуга эрдэттэн

Итии тапталбытын иитиэҥ.

Үөрэнэ барабын (Артамонов И.И.)

Кинигэм ойуутун

Таптааммын көрөбүн,

Ойуута хойуутун

Олуһун сөҕөбүн.

Кинигэм лиистэрин

Марайдыам суоҕа мин,

Учуутал кэпсиирин

Чуумпуран истиэҕим.

Киртийиэ ырбаахым –

Мин бэйэм сууйуоҕум.

Оҕолоор, оскуола

Киэҥ аана аһыллыа,

Сүрдээҕин үөрэбин,

Ол күнү күүтэбин.

Ааҕар кинигэ: төрөппүт оҕотугар ааҕарыгар/ хомуйан оҥордулар: Л.В Аргунова, М.Е. Кириллина; Бичик 2018

Оскуолаҕа киириэҕим (Ариан Кондратьев)

Оскуолаҕа киирээри,

Үөрэбин – көтөбүн,

Буукуба билээри,

Букубаар көрөбүн.

Ойуута элбэҕин

Олус да сөҕөбүн,

Учуутал кэпсиэҕин

Олустук күүтэбин.

Хас хонон киириэхпин

Тарбахпар ааҕабын.

Элбэҕи билиэхпин

Эрдэттэн таайабын.

Улаатарым буоллар мин (Петр Тобуруокап)

Улаатарым буоллар мин

Оскуолаҕа барыах этим,

Кинигэбин, тэтэрээппин

Киртиппэккэ тутуох этим.

Учууталым кэпсэлин

Чуумпураммын истиэҕим,

Эҥин араас дьиктини

Эбии билэн иһиэҕим.

Оо, дьэ хаһан улаатан,

Оскуолаҕа киирэбин,

Саҥа суумка кыбынан

Сарсыарда аайы сүүрэбин?

Оскуолаҕа киириэхпит (Баал Хабырыыс)

Биһи бары кырабыт –

Саадка сылдьар саастаахпыт.

Бары бииргэ мустабыт,

Көрү – нары тардабыт.

Кустаах хааһы үтүктэн

Куоталаһан ылабыт.

“Бөрө, саһыл” буоламмыт,

“Куобахтары” сырсабыт.

Саһа – саһа көрдөһөн

Саамылаһа сүүрэбит.

Салаасканан тэлээрдэн

Сыыртан таптаан түһэбит.

Биһи бары кырабыт –

Сэттэбитин туолабыт.

Кэлэр сыллаах күһүҥҥэ

Оскуолаҕа барыахпыт.

Үчүгэй үөрэнээччи (Петр Одорусов)

Күлэн –үөрэн күн аайы

Оскуолабар кэлэбин.

Сырдык кылаас киэҥ аанын

Арыйаммын киирэбин.

Учууталым этиитин

Уруоктарга истэбин.

Тугу кини кэпсиирин

Тута өйдөөн иһэбин.

Үчүгэйдик үөрэнэн

Үөрэх дьылын түмүктүөм.

“Дьоһун оҕо” дэтэммин,

Дьоммун үөрдүөм- көтүтүөм.

Винокурова Р.Е.- Хаар Мичээрэ “Күлүмчээн”

Чугдаар көмүс чуораан

Сибэкки дьөрбөтүн тутаммыт,

Кинигэ, тэтэрээт ыламмыт,

Аан бастаан үөрэнэ киириэхпит,

Аан бастаан чуорааны истиэхпит.

Көмүс чуораан, көмүс чуораан,

Хатаннык эн чугдаар!

Көмүс чуораан, көмүс чуораан,

Хатаннык эн чугдаар!

Көрсүөҕэ истиҥник мичээрдии,

Хас биирдии оҕону бүөбэйдии,

Аан маҥнай үөрэтэр учуутал-

Аан маҥнай хардыыбар харысхал.

Сып – сырдык, ып – ыраас оскуола,

Сөрү – сөп кып –кыра остуола.

Аан маҥнай кинигэ арыйыы,

Аан маҥнай билиигэ талаһыы.

Күннээх азбука

Кыракый сааһыттан боччумнаах,

Үөрэххэ – билиигэ дьулурдаах

Улаатан бэрт мындыр буолуохтаах,

Үлэһит ааттааҕа тахсыахтаах.

Азбука, күннээх азбука,

Үөрэт эн миигин ааҕарга.

Күннэри – түүннэри түбүктээх

Кэрэчээн киһинэн үүнүөхтээх

Дьон – сэргэ туһугар олохтоох

Сылайар диэн тугун умнуохтаах.

Азбука, күннээх азбука,

Үөрэт эн миигин ааҕарга.

Оччоҕо сотору кэминэн

Дьол – соргу бу сиргэ элбиэхтээх,

Оҕо – аймах киэҥ суолу тэлинэн,

Сардаҥа сылааһын билиэхтээх.

Азбука, күннээх азбука,

Үөрэт эн миигин ааҕарга.

Руфов С. “Барахсаттар”

Оскуола аана тэлэлиннэ

Балаҕан ыйын бастакыта-

Баҕа санаа түмүллэр күнэ,

Бүтүн дойду көҥүл ыччата

Бүгүн түмсэр сайда, үөрэнэ.

Кыһалҕаны билбэт оҕолор,

Кылааска киирэн олороннор,

Урукку кэмҥэ эһэлэрэ

Охсуһууларын истиэхтэрэ.

Хаһан эрэ, бэрт өрдөөҕүтэ,

Хааннаах хапсыһыы буолбуттааҕа,

Күн курдук өрө күөрэйбитэ

Көҥүл үйэ кыһыл былааҕа.

Онтон ыла Советскай дойду

Буулаҕа күүстээх буола үүннэ,

Эргэ олох суола отойдуу

Эһиннэ, күлгэ көмүлүннэ.

Кини туһунан, ааҕан-ааҕан,

Кинигэттэн эрэ булуоххут,

Уруокка кэлэн баран умнан

Баҕар, мух-мах буола туруоххут...

Ону умнар сыыһа! Өрүүтүн

Охсуһуу дьалхаан суолун өйдөөҥ-

Олоххут дьоллоох бүгүҥҥүтүн

Уруккуга кичэйэн көрдөөҥ!

Ким ааспыты сыыйан ырыппыт

Кэлэр өттүгэр да эрэллээх,

Кини хаһан да сыыһа ыппат

Билии диэн бэргэн бинтиэпкэлээх...

Өрүү ол иһин улуу дьоннор

Үөрэхтэн ордук күүс суох дииллэр,

Өлбөт-сүппэт норуот номоҕор

Үөрэх сыдьаайар сырдык дэнэр.

Балаҕан ыйын бастакыта-

Баҕа санаа түмүллэр күнэ,

Бүтүн дойду көҥүл ыччата

Бүгүн түмсэр сайда, үөрэнэ.

Үүнэр ыччаттар! Ити дьолгут-

Үөрэх күүһүнэн сэбилэниҥ,

Үөскээн ааспыт дьон – аймах муспут

Өйүн –санаатын иҥэриниҥ!

Үөруулээх сарсыарда

Оскуолаҕа, күһүн буолан,

Оҕо-аймах муһунна,

Көрдөөх күүгээн сатараан

Күөх тиэргэҥҥэ хойунна.

Туоһулаһыы элбээтэ:

Туох? Тугу? Хаһан? Ханна?

Ким совхозка үлэлээтэ?

Ким лааҕырга сынньанна?

“Артекка” баран кэлбит

Арамааскы күннээтэ-

Кэпсээн-ипсээн, эмтэппит

Кэлэҕэйэ бэргээтэ.

Боппуруоска “көмүллэн”

Булкуллан ылбахтаата,

Халты-мүлчү эппиэттиэн,

Хата, чуораан быыһаата.

Оҕолор бары түргэнник

Оскуолаҕа киирдилэр-

Ыҥырыа үөрэ итинник

Уйатыгар симиллэр.

Туран хаалла, эрбэйбит

Икки оҕо мунчаара-

Кыһыылаах да суол эбит

Кыра буолан хаалтара!

Улахан киһи

Сүүнэ улахан суумкалаах,

Маамата арыалдьыттаах,

Арсыын саҕа бухатыыр

Аа-дьуо хааман туотаҥныыр.

-Ноо! Ханна бардыҥ, атаас?

-Оскуолаҕа, үөрэнэ!

Тиийдэ кини тоҕус чаас

Буолуо быдаҥ иннинэ.

Үйэтигэр да таҥаһын

Марайдыа суохтуу туттунар-

Кир оҕото сыстыбытын

Кичэйэн ыраастанар.

Мээнэ сылдьан, улдьааран

Мэниктээбэт көрүҥнээх,

Дьон курдук туттан хаптан

Дьоһуннааҕа диэн сүрдээх.

Буолумуна даҕаны!

Бу күнтэн ыла аны:

Оскуолаҕа үөрэнэр

Улахан киһи! – дэнэр.

Харандаас

Харандаас, харандаас,

Харачаан харандаас!

Сарсыарда тураммын,

Суунаммын, таҥнаммын,

Суумкабын тутаммын

Үөрэнэ барабын.

Харандаас, харандаас,

Харачаан харандаас!

Учуутал ыйарын

Барытын толоруом,

Эйиигин ыламмын

Аан бастаан суруйуом.

Харандаас, харандаас,

Харачаан харандаас!

Үөрэнэн бүтэммин

Үлэһит буолуоҕум,

Эйиигин мэлдьитин

Харыстыы тутуоҕум!

Тимофеев М.Е. “Биһик ырыата”

Үөрэнээччилэр ырыалара

Балаҕаммыт ыйын

Маҥнайгылыыр күнэ

Үөрэх суолун ыйан,-

Үөрэ-көтө үүннэ.

Хос ырыата:

Үлэлиибит сайын,

Үөрэнэбит кыһын.

Күүстэн –уохтан, сайын,

Күнүн аайы кыһан.

Айылҕалыын алтыс,

Арыаллаатын алгыс.

Оскуолаҕа чуораан

Оҕолору муста.

Ахтан турбут кылаас

Аанын киэҥник аста.

Хос ырыата:

Халыҥ тыаҕа сылдьан,

Харгылары туораан,

Айылҕабыт баайын

Арыйабыт сайын.

Хос ырыата:

Компьютер да күүһүн,

Интернет да кыаҕын

Кынаттыыбыт биһи,-

Үөрэх-билии иһин.

Хос ырыата:

Оскуола

Олох суола, дьон суола

Уһуктааҕа биллибэт;

Онтуҥ бастаан оскуола

Олбуоругар киллэрэр...

...Аанын сабан тахсаргар

Аартык бөҕө арыллар.

Үөһээ – халлаан сулуһа,

Сиргэ- муора далайа!

Кондратьев-Иилиҥкэй, А.А. “Үтүө уонна мөкү”

Билиилээх буол

Көрүүй, бу – букубаар,

Киниэхэ күлүүс баар-

Үөрэтиэ ааҕарга,

Суруйар буоларга,-

Диэн эттэ эдьиийбит,

Улахан киһибит.

Мин мантан ылата

Сурутуом хаһыахха,

Кинигэ ааҕыаҕым-

Сайдыылаах буолуоҕум.

Бириэмэҕин туһалаахтык атаар

Быйыл мин кылааспын

Туйгуннук үөрэнэн бүтэрдим,

Сайынын лааҕырга сылдьаммын

Омуктуу тыллары үөрэттим.

Ол кэннэ хаппыыста сыыс отун

Ыраастыыр бөлөххө үлэлиэм,

Күһүнүн күөх тыабыт быйаҥын-

Кыһын сиир отоммун хомуйом.

Ордугун атыыга туттарыам,

Кинигэ, тэтэрээт ылыныам.

Андреева Шура “ Айылҕа оҕотобун”

Оскуолам

Саҥа суумка сүгэммин,

Саҥа таҥас кэтэммин

Үөрэ – көтө кэлбитим

Оскуолаҕа киирээри.

Киирбитим кылааска

Сибэкки тутаммын,

Холуубун сулуска

Бастакы учууталбын.

Үөрэнэр оскуолам

Үрдүккэ ыҥырар,

Күндү оскуолам

Кэрэҕэ угуйар.

Эрэнэбин оскуолабар

Көнө суолу ыйыа диэн.

Ол суолу олоҕум тухары

Сырдык сулус арыаллыа диэн.

Үчүгэй үөрэхтээх буоламмын

Үчүгэй үөрэхтээх буоламмын

Үтүөкэн үлэһит улаатыам,

Үрдүкү кирилиэс устунан

Үтүөҕэ-кэрэҕэ тардыһыам.

Бэртээхэй үлэни булуоҕум,

Быраас идэтин талыаҕым.

Ыарыһахтары эмтээри

Ыксалынан барыаҕым.

Апросимов Андрей – Андо “Этиэхпин баҕардым”

Дорообо, мин саҥа оскуолам!

Дорообо, мин саҥа оскуолам!

Олоххо үктэммит мин ырам!

Эҕэрдэ төрөөбүт күҥҥүнэн!

Алгыыбын эйигин үөрүүнэн!

Дьоһуннаах үгэһи тутуһан,

Иэйиилээх долгуҥҥа уйдаран

Дьоҕурдаах үтүөкэн дьонноруҥ

Үлэҕэ буллуннар дьоллорун!

Эн сырдык, алыптаах эйгэҕэр

Үөр туллук оҕолор мустаннар,

Айар кут арылхай кустугун

Сыдьаайа турдуннар куруутун!

Кыракый сулусчаан буоланнар

Тырымнас уоттары сахтыннар!

Үйэлэр тухары, оскуолам,

Сайда тур аар-саарга аатыран!

Күндээр 2

Учууталбыт биһиэнэ Саргы Захарова

Алтан чуораан лыҥкынаата

Кылаас аана аһыллынна

Оргууй аҕай киирэн кэллэ

Таптыыр, күүтэр киһибит

Учууталбыт биһиэнэ.

Эдэр, кэрэ саастарын

Атаарда оскуола аартыгар

Өрүү билии доҕордоох

Кинигэ, сурунаал тутуурдаах

Учууталбыт биһиэнэ.

Ыраас, сырдык мичээринэн

Үтүө холобур буолан

Сиэри-туому тутуһарга

Үөрэтэр, сүбэлиир, такайар

Аанньал тэҥэ киһибит-

Учууталбыт биһиэнэ.

Чаҕылхан “Хоһооннор, остуоруйалар, кэпсээн, тылбаас”

Оскуола оҕотун ырыата

Сырдык үөрэх киэҥ кэскилэ

Саҥа кинигэ буолан,

Бу сытар иннибитигэр

Арылыччы арыллан.

Ол көмүс сурук үөрэҕин

Толору билбит, аахпыт,

Сайаҕас, хорсун дьон буолан

Биһиги улаатыахпыт.

Кини биһиэхэ суол ыйыа

Хас бэйэбит олоҕор:

Ким учуутал, ким учуонай,

Ким инженер буолуоҕа.

Киэҥ халлааҥҥа ким тахсыаҕа,

Кэтит муоранан устуоҕа,

Ким хоту дойдуга тиийэн

Сир ийэ баайын хостуо.

Улуу дойдубут киэн туттар

Уолаттара буолуохпут,

Коммуна уйгу олоҕун

Оҥорон олоруохпут”..

Сырдык үөрэх киэҥ кэскилэ,

Саҥа кинигэ буолан,

Бу сытар иннибитигэр

Арылыччы арыллан...

Попова Евдокия – Айыына “Ыра санаам ыллыктара”

Оскуолаҕа

Балаҕан ыйын бастакытыгар

Илиибэр сибэкки тутуурдаах,

Көхсүбэр суумка сүгэһэрдээх

Барыам этэ оскуолабар.

Уһуйааммар махтаныам,

Учууталбын убаастыам,

Доҕоттордуун билсиһиэм

Дорҕонноохтук дорооболоһуом.

Тугу барытын харыстыам,

Кыралары аһыныам.

Кырдьаҕаска көмөлөһүөм,

Тугу барытын кыайыам.

Ааҕа – суоттуу үөрэниэм

Кылаастан кылааска тахсыам.

Кыһанар – мүһэнэр буолуом

Аҕалаах – ийэбин үөрдүөм.

Үүнэ – сайда туруом,

Үрдүктэн үрдүгү дабайыам.

Үөрэҕи – билиини батыһыам

Үлэһит үтүөтэ дэттэриэм!

Учууталга

Билиитин – көрүүтүн дириҥин

Бүтүннүү эйиэхэ биэриэҕэ.

Эдэрин – эрчимин, эрэлин

Барытын эйиэхэ аныаҕа.

Тумаҥҥа – силбиккэ муммукка

Ыллыккын сырдата сыдьаайыа.

Үрдэли дабайан тахсарга

Илиитин утары уунуоҕа.

Дьолгун – соргугун, хомолтоҕун

Куруутун үллэстиэ тэҥҥэ.

Доҕоруҥ кэриэтэ буолуоҕа

Кырдьар сааскар бииргэ.

Алтан чуораан чугдаарыа,

Оскуолаҕа угуйуо...

Саҥаттан саҥа көлүөнэ

Сыллата солбуйан иһиэ...

Үтүөҕэ – кэрэҕэ ииппиккэр

Үгүс көлүөнэ ыччаттан,

Баҕабыт бастыҥа ананар

Баһыыба, Учуутал эйиэхэ!

Михаил Тимофеев “Айымньылар Т1”

Оскуола

Олох суола, дьон суола

Уһуктааҕа биллибэт;

Онтуҥ бастаан оскуола

Олбуоругар киллэрэр...

... Аанын сабан тахсаргар

Аартык бөҕө арыллар:

Үөһэ – халлаан сулуһа,

Сиргэ - муор далайа!

“Таммахтар” Айар куттар алтыһыылара

Айталина Кошунова

Үөрэнэбин

Урут кыра аатыран

Атаахтыырым элбэҕэ.

Улаатаммын үөрэнэр

Кэмим тиийэн кэллэҕэ.

Көмүс күһүн эргийэн

Күүппүт күнүм дьэ үүннэ.

Оскуола олбуоругар

Оҕо бөҕө муһунна.

Элбэх саҥа доҕоттору

Бүгүн манна көрүстүм.

Учууталбын кытары

Кылаас аанын арыйдым.

Уларыйда олоҕум:

Аны уруок ааҕабын,

Суумка сүгэн күн аайы

Мин үөрэнэ барабын.

Билии – көрүү мунньунан

Өйдөөх киһи буолуоҕум.

“Түөрдү”, “биэһи” хомуйан

Дьоммун үөрдэ туруоҕум.

Инна Николаева

Букубаар

“Букубаар” кинигэтэ

Дьэрэкээн ойуулаах,

Арыйан көрдөххө

Элбэҕи кэпсиэҕэ.

Дорҕоонтон дорҕооҥҥо

Үөрэтэн иһиэҕэ,

“Аһаҕас”, “бүтэй” диэн

Быһааран биэриэҕэ.

Сүһүөхтээн ааҕарга

Быһалыы тиийбэккин,

Судургу тыллары

Суһаллык булбаккын.

Бастатан кыраттан

Дорҕоону билиэххэ,

Арааран истэргэ

Тулуйан биэриэххэ.

Учуутал этэрин

Болҕойон истиэххэ,

Тулуурдаах дьоҕуру

Чочуллан ылыахха.

Күннэйэ Цыпандина

Оҕо саас кыһата

Ырыаҕа ылланар дойдуга

Сырдыкка уһуйар оскуола

Эн өрүү сайдаҕын, тупсаҕын,

Оҕо саас биһигэ буолаҕын.

Үөрэнэр, үлэлиир Балыктаах кыһата.

Өрөгөй ырыатын эйиэхэ аныыбыт.

Киэн туттар түмсүүлээх эйгэбит

Үйэттэн үйэҕэ ааттана туруоҕа.

Үөрэммит оҕолор долгуйан

Истиҥник санаһан көрсөллөр,

Ахтыспыт үөрүүлээх кэмнэрэ

Эргиллэн кэлиэҕэ сотору.

Үөрэҕи баһылаан сайдаммыт

Үлэттэн дьолбутун булуохпут,

Дьоҕуру, талааны көрдөрөн

Кэскиллээх олоҕу түстүөхпүт.

Учуутал сыралаах үлэтин

Уруйдааҥ бар дьон эмиэ,

Оскуола алгыстаах ырыатын

Айхаллааҥ күн-бүгүн, доҕоттор.

Мотрена Шишигина

Оскуолабыт

Туойуоҕуҥ, доҕоттоор, туойуоҕуҥ

Үөрэппит кыһабыт туһунан,

Ахтыаҕыҥ куруутун кинини

Биһиктээн иитиспит бэйэтин.

Хос ырыата:

Эн куруук биһиэхэ күндүгүн,

Эн өрүү биһиэхэ чугаскын,

Эн куруук эдэргин, кэрэҕин,

Эн сулус буолаҥҥын тыгаҕын.

Үөрэппит ыччатыҥ биир тэҥҥэ

Уруйдуур эн бэлиэ күҥҥүнэн,

Махтанар эйиэхэ истиҥник

Дэгиттэр билиини биэрбиккэр.

Оскуолам күлүмнээ дьолунан,

Ыччатыҥ баҕаҕын толорон,

Үлэлиэ, олоруо, үүнүөҕэ,

Эн ыйбыт суолгунан сайдыаҕа.

Эн куруук биһиэхэ күндүгүн,

Эн өрүү биһиэхэ чугаскын,

Эн куруук эдэргин, кэрэҕин,

Эн сулус буолаҥҥын тыгаҕын.