"А5алаах буоларбыт астыгыан", А5а дойдуну көмүскээччилэр күннэригэр аналлаах хоһооннору ааҕыҥ

Раиса Винокурова – Хаар Мичээрэ

Аҕа баар буолан

Аҕа баар буолан –

Кыыс оҕо көмүскэллээх,

Аҕа баар буолан-

Уол оҕо тирэктээх.

Аҕа баар буолан-

Ыал олоҕо уйуктаах,

Аҕа баар буолан-

Сиргэ Дьол ыллыктаах.

Эһээ үөрэҕэ

Эһээ биһи бииргэ олорон,

Саахыматтыыр идэлээхпит.

Арыт ардыгар өтүйэ ылан,

Тоҥсуйар да кэмнээхпит.

Мындыр эһээм үөрэҕин

Батыһа сылдьан ылыныаҕым.

Уһанары кэнэҕэһин

Санаабынан кыайыаҕым.

Уол оҕо соргута

Кыра уолбун – бухатыырбын,

Аппын көрдүү сылдьабын,

Аһаан, аһаан улаатыам,

Былыт быыһынан көтүтүөм.

Уол оҕо соргулаах,

Соноҕос аттардаах.

Айанныы сылдьыахтаах,

Сир – дойду көрүөхтээх.

Уол оҕо

Мин аҕам үлэтин чэпчэтиэм:

Күннэтэ оттуллар оһохпор

Маспытын тахсаммын хайытыам,

Сааһылаан саһааммын туруоруом.

Билэбин мин хайыы – үцэҕэ

Инчэҕэй мас тоҥҥо хайдарын.

Кураанах хардаҕас суоһуттан

Дьиэ сылаас буолара түргэнин.

Мин оһох оттору сатыыбын,

Син элбэх үлэни кыайабын.

Эн эрэн миэхэҕэ, аҕаккаам,

Үөрүүнэн сүрэххин толоруом.

Хоһуун

Силистэн иҥнэммин, сиргэ охтобун.

Алҕаска илиибин дьукку түһэбин.

Хос ырыата

Уол оҕо куттаммат,уол оҕо хорсун.

Ытыыра сатаммат тулуурдаах хоһуун.

Куула тыа хоннооҕор хара суор көтөр.

Хаппыт мас иннибэр харааран турар

Хос ырыата

Ытырыык ыт суолбар бүөлүү турунар,

Мин таптыыр бөтүүкпэр түһүөн баҕарар.

Хос ырыата

Төрөөбүт дойдуга таптал

Уол оҕо төрөөбүт дойдуга

Өбүгэ саҕаттан тапталын

Сүрэҕэр сөҥөрдөн сылдьарын

Ахтылҕан оҥостон кэлбитэ...

Үйэттэн үйэҕэ бэриллэр

Үтүөкэн үгэстэр элбэхтэр.

Киэн туттар бэрт мааны дьарыктар

Эр киһи киэргэлэ буолаллар.

Бу кырдал көҕөрөр кырсыгар

Аҕата оонньуура, сүүрэрэ,

Туос ууран, дьоннору түмэрэ,

Куобахтыыр, кылыйар буолара.

Кэнчээри ыччатын туһугар

Эһэтэ ыһыаҕы ыһара,

Ампаарын иһигэр толору

Оһуордаах иһитин уурара.

Мин убайым

“SOS,- диэн этэр тыллары

Салгын устун хабарга,

Араас омук дьоннорун

Алдьархайтан быыһыырга

Мин убайым ып – ыраах

Байҕалынан устуохтаах,

Хас да анал радардаах

Хараабылга сылдьыахтаах.

Космос тэһии аргыһын

Суолун ыйан биэрэргэ,

Кылгас уһун долгуну

Барыларын билэргэ

Мин убайбын күүтэбин,

Суруктары ыытабын.

Онно кини хардатын,

Хаартыскатын тутабын.

К.И. Сосин

Хорҕолдьун саллаат

Кимэн киирэр

Сатыы сэриилэр

Остуол үрдүгэр

Туола түстүлэр.

Манна биир саллаат

Итэҕэс эбит...

Дьикти сырыыны

Кини сылдьыбыт.

Тыылыын тимирбит

Өрүс түгэҕэр.

Баһаартан кэлсибит

Балык иһигэр.

Арай соһуччу

Мэник бэдикпит

Хорсун саллааты

Уокка элиппит.

Аҥар атахтаах,

Ыстыыктаах саалаах

Хаарыан бэйэлээх

Хорҕолдьун саллааты!

Оҕо аймахха

Номоххо киирбит

Хорҕолдьун саллааты

Барысуохтуубут.

Уолбут – саллаат

Икки саастаах уолбут

Эмискэ тупсан турда,

Барыбытын соһутта,

Судургутук быһаарда:

- Мин саллааппын,

Ытаабаппын – нет!

Сылдьан эрэ оҕунна,

Чаҥарбат буолан ылла.

Бэрт кыраттан тутунна,

Хайҕанар киһи буолла:

- Мин саллааппын,

Ытаабаппын – нет!

Оонньууру былдьасыһан

Оройго охсулунна.

Уолбут ону тулуйан:

- Мин саллааппын,

Ытаабаппын – нет!

Ыарыыта умнулунна

Санаа, сорук ылынан

Туруммута сөҕүмэр,

Икки омук тылынан

Холбуу этэн кэбиһэр:

- Мин саллааппын,

Ытаабаппын – нет!

Хорҕолдьун саллаат.

Орден

Семен Руфов

Оҕо аҕатын үүйэ тутар:

- Уларыс эрэ ордеҥҥын,

Түөспэр иилинэн баран

Кылбачыта сылдьыахпын!

- Иилинэ түстүн ээ, сыччыый,-

Ийэтэ кытта көмө буолар.

- Суох, сатаммат, - диэн аргыый

Аҕалара хардарар.

Бэлэмҥэ эрэ бэрт буоларга

Билэн туран тэптэримэ,

Эрэйэ суох тиксэр хайҕалга

Эн оҕону үөрэтимэ!

Бэлэмнэн геройдуу быһыыга

Аким Кондратьев

Бэлэмнэн геройдуу быһыыга

Бэрт кыра сааскыттан:

Эргэни кытта хапсыһыыга

Эр санааланар туһуттан.

Сэрии эрэ силлиэтигэр

Үксээбэттэр геройдар:

Завод, шахта үлэтигэр

Хайҕаналлар хоһууннар.

Сэлиэһинэй да сиккиэригэр

Үүнэллэр үрдүк ааттар:

Суон сурахтарга иһиллэр

Сулустааъ трактористар.

Билиҥҥи кэм хас түгэнэ

Бэйэтэ геройдарга наадыйар:

Сүүрбэһис үйэ – сайдыы үгэнэ –

Сүрэххэ төлөнү уматар.

Бэлэмнэн геройдуу быһыыга

Бэрт кыра сааскыттан:

Эйэлээх үлэҕэ, охсуһууга

Эр санааланар туһуттан.

Эһэм курдук буолуоҕум

Петр Тобуруокап

Эһэм миэнэ сэриигэ

Эрдээх байыас аатырбыт,

Ыстыыгынан кэйсиигэ

Ынырыктык кыргыспыт.

Биир фашиһы ыстыыкка

Үөлэн ылан бырахпыт,

Атын кээлтин кэтэххэ

Саа луоһунан сырбаппыт...

Үс өстөөҕү өлөрөөт,

Төрдүһүгэр түһүммүт...

Онтоө өйүн сүтэрээт,

Хойуут-хойут өйдөммүт.

Сатаналар – фашистар

Саннын дьөлө аспыттар,

Санитардар буланнар,

Санчасть диэҥҥэ соспуттар...

Итинтэн син үтүөрэн,

Эһэм эмиэ кыргыспыт,

Бэл оннооҕор арҕаа тиийэн,

Берлини ылсыспыт.

Бааһын чэрэ диэн сүрдээх!

Киһи көрүөн дьулуйар...

Арыт бэргттр идэлээх,

Утуйбакка муҥнанар.

Эһэм түөһэ килэҥнэс,

Икки орден, медаллар!

Сталинтан эҕэрдэ,

Махтал сурук да бааллар,

Эһэм миэнэ совхозка

Эмиэ бастыҥ аатырар,

Сайын сүөһү бостууга,

Кыһын – мэлдьи булдугар.

Тииҥ бөҕөнү киллэрэр,

Биэс саһылы өлөөртө,

Ааспыт кыһын килэгир

Эһэ тииһин көрдөөртө...

Сааһым ситиэ да булгу

Армияҕа барыаҕым,

Саатар онно мин туйгун

Байыас буола сатыаҕым.

Хайаатар да мэлдьитин

Эһэм курдук буолуоҕум,

Эһэм аатын, дьиэм чиэһин

Харыстаһа туруоҕум.

Кырачаан быраатым

Катя Кылабысова

Сарсыардаттан күнү быһа

Сүүрэр – көтөр, мэниктиир

Массыынанан айанныыр,

Ыраах сирдэргэ тиийтэлиир,

Өрһһ бүппэт кэпсээннээх,

Өссө элбэх боппуруостаах.

Дьиэбит сырдык сулуһа,

Күлэр – үөрэр аргыһа,

Кыра, кэрэ киһибит

Күҥҥэ көрбүт көмүспүт,

Тапталлаах бырааппыт – Мишутка.

Мин аҕам

Семен Данилов

Кыра оҕо эрдэхпиттэн

Мин биир тыастан уһуктабын:

Үтөйэ, сөгэ үтүмэн

Тоҥсуйар чобуо тыаһыттан.

Ити эрдэһит мин аҕам

Күнү көрсөр музыката,

Миигин саҥа ырыаҕа

Ыҥырар күүстээх набаата.

Итинник бүппэт түбүккэ

Аҕам барахсан олоҕо

Тымныыга, ааска, күлүккэ

Ааһан эрэр дии, доҕоор.

Кини киһилиин дуоһуйа

Биирдэ эмэ сынньаммытын,

Саатар кыратык уоскуйан

Холкутук олорбут сыллааҕын

Өйдөөбөппүн , билбэппин,

Дьоннортон да истибэппин.

Тайҕа хараҥа киһитэ –

Тыа дьонуттан биир атыннаах:

Үөрэҕэ суох бэйэтэ

Үйэтигэр үөрэх айдааннаах.

Уолаттарын – биһигини,

Үөрэх үөҕүллэр кэмигэр,

Үрдүк үөрэхтээри кини

Туруммутун бэркиһииллэр,

Кэччэгэйэ суох бэйэтэ

Кэм ааһарын кэмчилээччи,

Күн аайы, өрүү тиэтэйэ;

-Күн ыраатта! Иэдээн, - диэччи.

Аҕам хотуурун ырыатын,

Кыраабыла кырбыытыырын,

Өйдүүллэр умнубаттык

Өлүөнэ, Сиинэ кытыллара.

Алдан суорба хайалара

Олус сэргиир буолаллара

Аҕам сүгэтэ хабыргыыр,

Хойгуота ынчыктыырын.

Үгүс оскуола, балыыһа,

Үрдүк аххан өһүөлэрэ,

Өтүйэтин дүрбүөн тыаһын

Иҥэрэн аххан турдахтара.

Дуоһунаска тиксибэтэх,

Үрдүк аакка таласпатах

Мин аҕабын дьылҕа биирдэ үрдэтэ сылдьыбыттаах.

Бастакы сир түҥэтигэр

Мин аҕам – норуот дьокутаата,-

Бастакы бэйэтин нэһилиэгэр

Баайдар сирдэрин былдьаабыта.

Ол сыл кини аатырбыта...

Онон бүппүтэ карьерата:

Эмиэ аан дойду далбарыттан

Хара үлэтин талбыта.

Сиргэ түспүт сэрэбиэйэ

Дарбаана суоҕун иннигэр,

Аҕам түбүгэ, эрэйэ

Мин ырыабар эрчим биэрэр.

Истиий ити тэбиэһирэр,

Ахсым аттыы битийбэхтиир,

Эрдээх сүрэх буолан тэбэр

Аҕам чобоо өтүйэтин.

Арыт көрдөөх, арыт курус,

Арыт бардам ырыаларбын

Саҕалыыбын эбээт куруук

Ити тыыннаах музыкаттан.

Өтүйэ, сүгэ хоһууннук

Өрүскэлэһэ туруута,

Санаабар ордук,

Ыпсар курдук

Сайдам ырыам тахсыыта,

Ити үлэҕэ көҕүтэр,

Күн үүммүтүн дьоҥҥо этэр

Тоҥсуур, түбүк мин тиэргэммэр

Эмискэ уостар күнүгэр,

Доҕоор, сатаан санаабаппын,

Хайдах туран, үлэм күнүн

Туохтан саҕалыырбын.

САЛЛААТ ДОҔОРБОР

(Михаил Скрябин)

Кыыс суруга

Үөрэхпэр, үлэбэр улдьааран,

Үлүһүйэр умнар түгэммин

Буруйдаама дуу, соҕотоҕун мунчааран,

Биирдэ эмэ санаабат диэҥҥин.

Хайа сир халлаанын анныгар

Эппиэттээх поска эн твураҕын?

Иллээх олохпут туһугар

Эйэлээх вахтаны тутаҕын?

Билэҕин дуо, мин күндү киһи,

Сүрэҕим эйиигинниин бииргэтин.

Өйдүүбүн сулууспа эриирдэрин

Бииргэ сылдьыспатаҕым да иһин.

Онно баарбыт дьэбир оскуолаҥ

Олох эриирдэригэр үөрэтиэ.

Сэрии содулуттан соххор-доҕолоҥ

Суох буолуохтааҕын өйдөтүө.

Уонна дуо... Уонна да үгүһү-арааһы

Ол оскуола оройдоон этиэ.

Олох уустугун, таптал ырааһын

Өйдүүр буоларга кини иитиэ.

Баҕарабын киһи аймах историятыгар

Бүтэһик саллаатынан буоларгар.

Сир үрдүттэн отой суох буоланнар

Сэрии, саллаат, өстөөх диэн тыллар.

Билэҕин дуо, мин күндү киһим,

Сүрэҕим эйиигинниин бииргэтин.

Өйдүүбүн сулууспа эриирдэрин

Бииргэ сылдьыспатаҕым да иһин.

ДЭНИИСЭ

Михаил Скрябин

“Орой мэник, омун-тэһии,

Уу судураай улдьаа киһи

Олорбута мэник-мэнигийээн”, -

Оннук кэпсиир үһүйээн...

“Биһиги сиэммит Дэниисэ, -

Диэн кэпсиир эһээ Миисэ, -

Бэрт бөрүкүтэ суох итинтэн,

Бэдик Мэник Мэнигийээнтэн.

Ол да буоллар улаатыаҕа,

Улахан дьоһун тойон буолуоҕа.

Оҕонньор эрэлэ улахан,

Оҕону быһа этэр куһаҕан...

УОЛЧААНЫМ

Марфа Куличкина

Өгүрүк-төгүрүк хап-хара харахтаах,

Сэрэйбит будьурхай сымнаҕас баттахтаах,

Ноотоллон-тоотоллон кып-кылгас атахтаах,

Сүрэҕи манньытыах чычып-чаап саҥалаах.

Мин күҥҥэ тэҥнээҕим, сүрэҕим чопчута,

Быыкайкаан уолчааным, мин күндү туораҕым.

Ытыһын оҕотун ол күҥҥэ көөчүктээн

Бу көтөн хаалыахтыы дыллаҥныы турарын,

Сиргэ биир хардыыны аан бастаан оҥорон

Күлбүтүн, үөрбүтүн көрүөххэ кэрэтин.

Олорон хаалыма, охтортон куттанан,

Эрдээхтик инники хааман ис, уолчааным,

Ийэккэҥ сүрэҕин үөрүүнэн угуттаан

Улаатан, үүнэн ис, кыракый уолчааным.

ЭДЭР УОЛ ТУҺУНАН

Бэрт муода ыарыыга ылларбыт,

Эгэлгэ эрэйгэ тэптэрбит,

Бэрт сытыы, бэрт хорсун хорсун бэйэлээх

Эдэр уол туһунан ыллыыбын.

Мин таспар баарыгар өрүүтүн

Өрүтэ дириҥник тыынааччы,

Баҕарбат арахсан барыаҕын,

Соруйан сылтаҕы булааччы.

Киинэттэн, биэчэртэн барарбар

Мин дьиэбэр мэлдьитин тиэрдээччи.

Ол эрэн мин дьиэбэр үктэммэт,

Олбуорум ааныттан төннөөччү.

Үгүс дьон быыһыттан арааран

Одуулуу олорор буолааччы,

Утары көрөрбөр түбэһэн

Олустук симиттэн хаалааччы.

Мин баарбар кэпсээнэ тахсыбат,

Букатын тылыттан матааччы,

Эйэҕэс майгыннаах эрээри

Эрэйдээх киһилии туттааччы.

Этэрбин барытын утумнук

Үөрүүнү кытары истээччи,

Үксүгэр бэйэтэ өйүттэн

Үтүөнү оҥоро сатааччы.

Тоҕотун ыйытан көрдөххө

Долгуйа, хомойо көрөөччү,

Устунан аргыыйдык санньыйан

Төбөтүн түөһүгэр ыйааччы.

Билбэппин, сэгэрдээр, кинини

Тугунан буламмын эмтиэхпин,

Эдэр уол эрэйин чэпчэтэр

Эйэҕэс тылларын этиэхпин.

АҔАМ

Юлия Зыкова

Мин а5ам учуутал,

О5олору үтүөҕэ үөрэтэр

Аҕам олус үлэһит

Туохха барытыгар кыһаллар.

Аҕам кыраҕа кыыһырбат

Киэҥ-холку майгылаах,

Ырааһы-чэбдиги сөбүлүүр,

Кэрэни-үтүөнү кэрэхсиир.

Аҕам миэнэ ырыаһыт,

Сахалыы ырыаны таптыыр,

Кинигэни, хаһыаты

Олоҕун аргыстарынан ааҕар.

АҔАМ УРУҺУЙА

Степан Дадаскинов

Аҕам миигин ойуулаабыт

Сибэкки аттыгар,

Күн уота сырдыы тыкпыт

Күп-күөх кырдалыгар.

Мин кырачаан илиибин

Ийэбэр ууммуппун.

Кэрэчээн да эбиппин –

Сибэкки курдукпун!

Оҕолоор, аҕам миигин

Олус күүскэ таптыыр,

Ол иһин кини миигин

Бу курдук уруһуйдуур!